Podejście strategiczne do ochrony przeciwpożarowej oznacza uwzględnienie całokształtu uwarunkowań, jakie występują w analizowanym obiekcie, które mogą mieć istotny wpływ na warunki panujące w czasie pożaru. Wymaga ono holistycznego spojrzenia na ochronę przeciwpożarową i zastanowienia się, które z dostępnych rozwiązań może w danym przypadku zapewnić najlepsze rezultaty. W pierwszej części artykułu omówione zostały cele zastosowania poszczególnych systemów przeciwpożarowych oraz dwa różne podejścia do projektowania – podejście, które polega na skupieniu się wyłącznie na zgodności z przepisami, oraz podejście, w którym celem nadrzędnym jest określona funkcjonalność. Niniejsza część jest poświęcona metodom tworzenia strategii oraz sposobom dokonywania ich oceny.
Profile ryzyka w strategii przeciwpożarowej
Różne rozwiązania, odpowiadające jednocześnie różnym profilom ryzyka, mogą wymagać odmiennych środków i nakładów mających na celu zmniejszenie ryzyka do poziomu akceptowalnego. Z kolei te same środki zastosowane w przypadku dwóch różnych profilów ryzyka dadzą w efekcie różne poziomy ryzyka wynikowego. W rzeczywistości profile ryzyka można zilustrować jako krzywe, które niczym nie różnią się od powszechnie stosowanych w ekonomii krzywych podaży i popytu. Jest to przedstawione na rysunku 1.
Rys. 1. Profile ryzyka pożaru [1–3]
Oś pozioma na wykresie odpowiada wielkości wymaganych nakładów finansowych, natomiast oś pionowa określa uzyskany poziom ryzyka w przypadku danego profilu. Biorąc jeden profil ryzyka jako przykład, zakładamy, że przy minimalnych kosztach związanych z zastosowaniem środków ochrony przeciwpożarowej uzyskamy pewien poziom ryzyka. Środki ochrony przeciwpożarowej są ujęte w strategii pożarowej, dlatego poziom ryzyka będzie stopniowo obniżał się, aż do osiągnięcia optymalnego poziomu ryzyka i kosztów. Jeżeli w dalszym ciągu ponoszone będą wydatki na kolejne zabezpieczenia, w pewnym momencie ryzyko przestanie już się zmniejszać.
Należy pamiętać, że budynki mają różne profile ryzyka (w zależności od ich rodzaju i przeznaczenia), a ich charakterystyki znajdują się na różnych poziomach – im ryzyko jest większe, tym bardziej krzywa przesuwa się w prawo. W metodzie oceny strategii przeciwpożarowych opisanej w książce Strategie ochrony przeciwpożarowej budynków [1] zalecam uwzględnianie profilów ryzyka, jakie proponuje brytyjska norma BS 9999 [4], przedstawionych w tabeli 1.
W celu dokonania wstępnej oceny ryzyka pożaru w różnych częściach budynku można skorzystać z prostej macierzy „dwa na dwa”. Używając jej tak, jak pokazano na rysunku 2, można łatwo i szybko ocenić każdą część budynku.
Tab. 1. Profile ryzyka pożaru według BS 9999 [4]
A – profil (kategoria) ryzyka, który nie jest akceptowalny (według BS 9999); dodanie samoczynnego systemu gaśniczego pozwala na zmianę kategorii na niższą poprzez zmniejszenie zakładanej szybkości rozwoju pożaru o jedną pozycję
B – profil (kategoria) ryzyka, który ma podkategorie
C – profil ryzyka, który nie jest akceptowalny, chyba że zostaną podjęte specjalne środki ostrożności
Poszczególne ćwiartki macierzy ryzyka pożaru odpowiadają różnym poziomom ryzyka i ich charakterystykom przedstawionym w tabeli 2.
Dzięki zastosowaniu macierzy można precyzyjnie określić profil ryzyka pożaru odpowiadający danemu budynkowi. Opracowując strategię przeciwpożarową, można zatem skupić się na najważniejszych miejscach i poszukać odpowiednich rozwiązań. Gdy przypiszemy każde miejsce w budynku do części macierzy, uzyskamy możliwość oceny ryzyka dotyczącego tego miejsca. Jest to narzędzie porównawcze. Strategia pożarowa jest niekompletna bez dokonania odpowiedniej oceny ryzyka.
Rys. 2. Macierz ryzyka pożaru [1–3]
Siatka strategii przeciwpożarowej
Strategia przeciwpożarowa może być zobrazowana w formie diagramu (siatki). Taka forma jest zasugerowana w normie BS PAS 911. Można ukazać w ten sposób elementy składowe strategii oraz ważność każdego z nich w danym przypadku. Ma to ułatwić ustalenie wpływu poszczególnych elementów na całość. W idealnej sytuacji obraz powinien zajmować jedną stronę w formacie A4.
Strategię przeciwpożarową opracowuje się zespołowo, w gronie osób uczestniczących w realizacji projektu. Najczęściej w skład zespołu wchodzi reprezentant inwestora, architekci, rzeczoznawca (inżynier zabezpieczeń pożarowych) oraz projektanci branżowi.
Tab. 2. Poziomy ryzyka pożaru przypisane do poszczególnych fragmentów macierzy i ich charakterystyki
Jest osiem elementów strategii przeciwpożarowej. Ważność każdego z nich w danym przypadku określa się w skali od 0 do 25 i zaznacza na siatce. Takie przypisanie wartości liczbowych daje wyobrażenie o proporcjach związanych z nimi kosztów. Jeżeli na przykład każdemu elementowi zostanie przypisana maksymalna wartość 25, to obraz graficzny na diagramie będzie obejmował maksymalną możliwą powierzchnię. Rozwiązania mające zapewnić bezpieczeństwo i ochronę przeciwpożarową mogą być w takim przypadku bardzo kosztowne. Jeżeli zajęty obszar na diagramie będzie mniejszy, realizacja strategii przeciwpożarowej (np. zastosowanie odpowiednich systemów) będzie tańsza. Należy pamiętać o tym, że strategia ma być skuteczna, nawet jeśli koszty muszą być niższe.
W Polsce, poza ogólną charakterystyką strategii przeciwpożarowej przedstawioną w formie siatki, niezbędna jest metodologia umożliwiająca dokonywanie porównania jakościowo-ilościowego różnych rozwiązań stosowanych jako rozwiązania zamienne bądź zastępcze, czy też jako elementy umożliwiające odstąpienie od zastosowania zabezpieczeń wymaganych wprost przez przepisy techniczno-budowlane. W związku z tym na bazie siatki strategii przeciwpożarowej opracowywany jest model obiektywnej i holistycznej oceny poziomów zabezpieczenia budynków uzyskiwanych poprzez zastosowanie poszczególnych rozwiązań. Model ten umożliwia sprawdzenie, czy uzyskany w danym przypadku poziom bezpieczeństwa jest co najmniej równy poziomowi wymaganemu przez polskie przepisy. Jest on ściśle dostosowywany do rodzaju analizowanego obiektu.
Rys. 3. Siatka strategii przeciwpożarowej [1]
Podsumowanie
Przedstawione w niniejszym artykule strategie ochrony przeciwpożarowej budynków są w Polsce nowością. Wydaje się, że niewielka zmiana podejścia inżynierów pożarowych, w tym rzeczoznawców do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, i stosowanie przedstawionych powyżej metod może znacząco wpłynąć na jakość przygotowywanych przez nich opracowań i podnieść poziom bezpieczeństwa budynków przy jednoczesnej optymalizacji nakładów finansowych. Opisana w książce Strategie ochrony przeciwpożarowej budynków pełna metodyka oceny strategii przeciwpożarowych pozwala na dokonywanie porównań różnych rozwiązań i określanie, czy uzyskany poziom bezpieczeństwa jest co najmniej równy poziomowi zgodnemu z przepisami, wymaganemu w przypadku danego profilu ryzyka pożaru.
dr inż. Dorota Brzezińska
mgr inż. Paul Bryant
Wydział Inżynierii Procesowej
i Ochrony Środowiska
Politechnika Łódzka
Literatura
- D. Brzezińska, P. Bryant, Strategie ochrony przeciwpożarowej budynków, Łódź 2018.
- BS PAS 911:2007 – Fire Strategies – Guidance and Framework for Their Formulation.
- P. Bryant, Fire Strategies – Strategic Thinking, London 2013.
- BS 9999:2017. Fire safety in the design, management and use of buildings. Code of practice.