Budowane obecnie obiekty budowlane w zakresie bezpieczeństwa pożarowego powinny spełniać przede wszystkim wymagania podstawowe oraz te, które wynikają z przepisów prawa, norm, wytycznych i standardów projektowania.
Konieczność spełnienia podstawowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa pożarowego, coraz bardziej skomplikowane rozwiązania architektoniczne w przypadku budynków klasy ZL oraz obowiązek ochrony skomplikowanych technologii w obiektach klasy PM (produkcyjno-magazynowych – przyp. red.) wymaga zastosowania skomplikowanych i niezawodnych urządzeń przeciwpożarowych.
Osobną kategorią obiektów budowlanych, w których w celu uzyskania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego ludzi i konstrukcji stosuje się wiele urządzeń i systemów, które mają funkcjonować w czasie pożaru oraz w innych sytuacjach zagrażających życiu użytkowników, są budowle takie jak tunele metra, tunele drogowe i kolejowe.
W obiektach budowlanych wszystkich wymienionych kategorii stosowane są urządzenia mające na celu wczesne wykrycie pożaru, ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru poprzez wydzielenie przestrzeni objętych pożarem (stref pożarowych), odprowadzanie ciepła i dymu celem ochrony konstrukcji obiektu, alarmowanie i zapewnienie bezpieczniej ewakuacji – dźwiękowe systemy ostrzegawcze, systemy oddymiania i zapobiegające zadymieniu (systemy różnicowania ciśnień), oświetlenie ewakuacyjne.
Do ważniejszych wymagań należy zapewnienie bezpieczeństwa ekipom ratowniczo-gaśniczym. Od technicznych urządzeń przeciwpożarowych oczekuje się zapewnienia im przestrzeni wolnej od dymu i ciepła, uruchomienia i zapewnienia bezpiecznego użytkowania dźwigów dla straży pożarnych. Ważne jest także zagwarantowanie niezbędnego do działania urządzeń przeciwpożarowych w wymaganym czasie zasilania. Chodzi przede wszystkim o zasilanie urządzeń, do których działania potrzebna jest energia elektryczna o parametrach energetycznej sieci ogólnej.
Wszystkie wyżej wymienione systemy i urządzenia przeciwpożarowe powinny działać w odpowiedniej sekwencji i w interakcji z innymi urządzeniami, niekoniecznie przeciwpożarowymi.
Urządzenia i systemy przeciwpożarowe powinny być stale gotowe do działania i uruchamiać się automatycznie, na skutek sygnałów wyzwalających wysyłanych przez system sygnalizacji pożarowej. Wykonanie wymaganych zadań przez urządzenia przeciwpożarowe powinno być potwierdzone i zarchiwizowane.
Najważniejszym zadaniem jest opracowanie i wdrożenie takiego systemu, który umożliwi opanowanie całej ochrony przeciwpożarowej w obiekcie budowlanym w czasie pożaru lub w innej sytuacji kryzysowej, a także w czasie normalnej, codziennej eksploatacji.
Panowanie nad systemem oznacza taką sytuację, w której personel odpowiedzialny za bezpieczeństwo pożarowe jest informowany o zagrożeniu pożarem i statusie wszystkich urządzeń przeciwpożarowych oraz innych urządzeń, które przyczyniają się do zachowania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa zaplanowanego i określonego w scenariuszu rozwoju zdarzeń w czasie pożaru.
Postulat ten jest spełniany przez system integracyjny urządzeń przeciwpożarowych. Znaczenie takiego rozwiązania znalazło swój wyraz w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 17 czerwca 2011 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane metra i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 144, poz. 859). Zgodnie z rozporządzeniem do nadzorowania obiektów budowlanych metra w zakresie bezpieczeństwa pożarowego powołany jest system integracyjny (punkt 66, zał. 1). W rozporządzeniu wymieniono trzy podstawowe funkcje systemu integracyjnego:
- automatyczne i ręczne sterowanie urządzeniami przeciwpożarowymi (przy czym możliwość sterowania ręcznego powinna być priorytetowa i powinny z niej korzystać jednostki ratowniczo-gaśnicze i uprawniony personel),
- weryfikacja sygnału alarmu pożarowego za pomocą innych systemów bezpieczeństwa,
- monitorowanie stanu pracy urządzeń zabezpieczających, które muszą działać w przypadku pożaru.
Powyższe wymagania w syntetyczny sposób określają podstawowe funkcje integracyjnych systemów urządzeń przeciwpożarowych. Wymogi te można stosować do wszystkich obiektów budowlanych, które, ze względu na swoją konstrukcję i znaczenie, są wyposażone w technicznie zaawansowane instalacje systemów bezpieczeństwa pożarowego. Szczegółowe wymagania dotyczące konstrukcji, niezawodności działania i stosowania systemów bezpieczeństwa pożarowego zostały opracowane przez ekspertów IBP Nodex.
Gdybyśmy chcieli rozpatrywać system bezpieczeństwa pożarowego w obiektach budowlanych jako układ maszyna – człowiek (uprawniony personel), można powiedzieć, że dopracowany jest w chwili obecnej tylko pierwszy człon układu, czyli, w naszym rozumieniu, techniczne środki bezpieczeństwa pożarowego wraz z urządzeniami integrującymi. Jeżeli chodzi o uprawniony personel, sytuacja jest skomplikowana. W chwili oddawania do użytku poszczególnych instalacji przeciwpożarowych w obiekcie budowlanym personel jest w podstawowym zakresie przeszkalany, by obsługiwać urządzenia wchodzące w skład tych instalacji i urządzenia integrujące. Nikt natomiast nie szkoli personelu w zakresie podejmowania decyzji w czasie trwania pożaru.
Wyposażony w system integracyjny uprawniony personel jest w początkowej, a więc kluczowej ze względu na ograniczenie strat w ludziach i zasobach, fazie pożaru najważniejszym elementem systemu. Personel ten podejmuje szybkie decyzje i stara się je realizować. Jednostki ratowniczo-gaśnicze zaczynają działania 10–15 minut po wykryciu i weryfikacji zjawiska pożarowego, a także po ich powiadomieniu – z reguły 15–20 minut po rozpoczęciu się rzeczywistego pożaru. W tym czasie urządzenia przeciwpożarowe powinny automatycznie, zgodnie z matrycą sterowania wykonać przewidziane czynności mające na celu osiągnięcie akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa i spełnienie postulowanych wymagań podstawowych dla danego obiektu budowlanego.
Można powiedzieć, że czynności są wykonywane automatycznie i należy je tylko nadzorować, to znaczy w czasie rzeczywistym kontrolować działania wszystkich urządzeń przeznaczonych do pracy w czasie pożaru, ale aby cokolwiek kontrolować, należy posiadać doskonałą znajomość instalacji i ich przeznaczenia. Należy podejmować decyzje na podstawie informacji wyświetlanych na monitorze urządzenia integracyjnego, procedur postępowania, ważności otrzymanych informacji w kontekście przeznaczenia strefy pożarowej (gęstości obciążenia ogniowego), a niektóre funkcje automatyki pożarowej zmienić.
Sytuacja bardzo się komplikuje, gdy odbierane są informacje o niezadziałaniu urządzeń przeciwpożarowych. Jest to sytuacja krytyczna, w której decyzje uprawnionego personelu powinny być podejmowane natychmiast, a działania mające na celu rozwiązanie problemu jednoznaczne. Może na przykład zdarzyć się, że nieprawidłowo zadziała element odpowiedzialny za wydzielenie strefy pożarowej. Pewnych działań w warunkach rzeczywistego rozwoju pożaru nie da się wykonać, więc należy podjąć działania inne – takie, które podejmie człowiek mający pełną wiedzę o tym, czym dysponuje i zarządza.
Po przybyciu straży pożarnej uprawniony personel współpracuje z kierującym akcją gaśniczo-ratowniczą, wykonując jego polecenia, przekazując najważniejsze informacje o stanie obiektu budowlanego i statusie instalacji bezpieczeństwa. Taka współpraca jest zgodna z postulatem dotyczącym bezpieczeństwa ekip ratowniczo-gaśniczych zawartym w wymaganiach podstawowych.
Najważniejszym czynnikiem determinującym wszystkie działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa pożarowego jest czas. Cały system maszyna – człowiek ma na celu takie oszczędzanie czasu, aby nie dopuścić do fazy rozwoju pożaru, w której rozprzestrzeni się on i obejmie inne strefy, przynosząc olbrzymie straty materialne i straty w ludziach.
Mając na uwadze ważność kompetencji uprawnionego personelu, IBP Nodex w porozumieniu z KG PSP zamierza rozpocząć szkolenia mające na celu nadawanie uprawnień ludziom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo pożarowe obiektów budowlanych. IBP Nodex zaprasza do merytorycznych dyskusji na temat zakresu i formy szkoleń na swoim forum.
mgr inż. Janusz Sawicki
IBP Nodex