Od wielu lat możemy obserwować w Polsce bardzo dynamiczny rozwój systemów zabezpieczających przez pożarem, instalowanych w obiektach. Jeden z nich – system sygnalizacji pożarowej – początkowo miał za zadanie wykrywanie i powiadamianie obsługi o wykrytych zjawiskach pożarowych, obecnie zaś stanowi „miejsce integracji” dla pozostałych systemów bezpieczeństwa pożarowego w obiekcie, w szczególności dla systemów automatyki pożarowej, w tym systemów sterowania stałymi urządzeniami gaśniczymi. Te ostatnie wymagają stosowania zaawansowanych procedur sterowania, które, w zależności od wielkości i skomplikowania instalacji gaszących, są realizowane przez różnej wielkości centrale sterujące. W ofercie firmy POLON-ALFA można znaleźć wiele urządzeń spełniających wspomniane wymagania.
Centrala IGNIS 1520M
Najbardziej rozpowszechnionymi instalacjami automatycznego gaszenia są małe instalacje jednostrefowe, zabezpieczające pomieszczenia serwerowni, małych archiwów itp., które mogą być sterowane przez dedykowane centrale automatycznego gaszenia. W Polsce jedną z najczęściej stosowanych central jest bez wątpienia IGNIS 1520M (następczyni pierwszej wyprodukowanej przez POLON-ALFA centrali IGNIS 1520).
IGNIS 1520M jest jednostrefową centralą przeznaczoną do:
- sygnalizowania o pożarze wykrytym przez przyłączone czujki,
- uruchamiania stałych urządzeń gaśniczych (zawierających środek gaszący w postaci gazowej, ciekłej lub w postaci aerozoli) po otrzymaniu sygnału z czujek pożarowych lub ręcznych przycisków uruchamiających „START GASZENIA”,
- wysterowania przeciwpożarowych urządzeń alarmowych, zabezpieczających, uszczelniających itp.,
- przekazywania informacji o zagrożeniu pożarowym lub realizacji etapów procedury automatycznego gaszenia do systemów monitorowania lub nadrzędnego adresowalnego systemu sygnalizacji pożarowej w obiekcie.
Do centrali można przyłączyć konwencjonalne dwustanowe czujki pożarowe szeregu 40, przyciski sterujące ręcznego uruchomienia (PU-61), wstrzymania (PW-61) i blokady (PB-61) oraz sygnalizatory informacyjne SE-1 i SW-1, produkowane przez POLON-ALFA.
Fot. 1. Centrala IGNIS 1520M oraz elementy systemu sterowania gaszeniem wykorzystującego centralę IGNIS 1520M (sygnalizatory informacyjne SE-1, SW-1 oraz sterujące przyciski PU-61 i PW-61)
IGNIS 1520M jest urządzeniem, które łączy w sobie funkcje centrali sygnalizacji pożarowej i uniwersalnego sterownika automatycznego gaszenia. Wyposażono je w dwie konwencjonalne linie dozorowe, osiem wejść nadzorowanych linii kontrolnych i sterujących, sześć nadzorowanych wyjść sterujących obwodami sygnalizatorów i urządzeniami inicjującymi uwolnienie środka gaśniczego oraz zestaw jedenastu przekaźników z bezpotencjałowymi zestykami przełącznymi oraz zwiernymi, przeznaczonych do realizacji funkcji wykonawczych i monitorowania stanów centrali.
Sygnał do rozpoczęcia procesu sterowania gaszeniem pochodzi z czujek pożarowych. Zainicjowanie tego procesu jest możliwe wyłącznie po zadziałaniu dwóch czujek, zainstalowanych na dwóch oddzielnych liniach dozorowych (koincydencja). Koincydencja dwuliniowa jest w tym przypadku jednym z najbardziej skutecznych sposobów eliminacji fałszywych alarmów.
W przypadku uszkodzenia układu mikroprocesorowego blokowane jest działanie przekaźników sterujących wyzwoleniem środka gaśniczego i realizacja procesu gaszenia nie może zostać uruchomiona.
W trybie wyłącznie ręcznego sterowania, gdy źródłem sygnału alarmowego są ostrzegacze (czujki) na liniach dozorowych, sygnalizowanie alarmu może być dwustopniowe. Wówczas centrala wywołuje najpierw alarm pierwszego stopnia (alarm wstępny), a po upływie czasu opóźnienia – alarm drugiego stopnia (alarm główny), ale nie powoduje uruchomienia procedury automatycznego gaszenia. Dodatkowym sposobem uodpornienia instalacji na ewentualne fałszywe zadziałania czujek jest zaprogramowanie wariantu ze wstępnym kasowaniem.
W trybie sterowania automatycznego zadziałanie czujek nie spowoduje uruchomienia procedury automatycznego gaszenia, jeśli nie zaistnieje wcześniej koincydencja dwuliniowa, czyli pobudzenie przynajmniej jednej czujki na każdej z dwóch linii dozorowych.
Jeżeli to personel wykryje pożar, centrala umożliwi ręczne wywołanie alarmu i uruchomienie procedury automatycznego gaszenia za pomocą przycisków „START GASZENIA”.
Procedura gaszenia rozpoczyna się włączeniem sygnalizacji ewakuacyjnej i rozpoczęciem odliczania zaprogramowanego czasu opóźnienia wyładowania środka gaśniczego. Poprzez naciśnięcie przycisku „STOP GASZENIA” możliwe jest wstrzymanie odliczania w celu zwiększenia opóźnienia. Po upływie zaprogramowanego czasu następuje podanie impulsu elektrycznego powodującego wyzwolenie środka gaśniczego i włączenie odpowiedniej sygnalizacji, ostrzegającej przed wejściem do pomieszczenia. Jeśli wciśnięty był przycisk „STOP GASZENIA”, odliczanie czasu opóźnienia może zostać wstrzymane i wznowione po jego zwolnieniu albo trwać do końca – w zależności od skonfigurowania trybu pracy tego przycisku podczas uruchamiania centrali. W takiej sytuacji natychmiast po zwolnieniu tego przycisku nastąpi wyzwolenie środka gaśniczego.
W odpowiednim momencie realizacji procedury gaszenia centrala może uruchomić urządzenia uszczelniające (np. klapy pożarowe) w celu utrzymania odpowiedniego stężenia środka gaśniczego w założonym czasie. Sygnalizacja ostrzegawcza trwa do momentu skasowania alarmu w centrali.
Na płycie czołowej centrali zamontowany jest przycisk „BLOKADA GASZENIA”, który umożliwia zablokowanie wyładowania środka gaśniczego w każdym stanie pracy centrali.
Większość zdarzeń, które centrala jest w stanie wykryć i zasygnalizować, jest rejestrowana w wewnętrznej pamięci zdarzeń i może być przesłana do współpracującego komputera za pomocą odpowiedniego oprogramo-wania.
Centrala POLON 4500
Instalacje wykorzystujące centralę POLON 4500 mogą być stosowane do zabezpieczenia przeciwpożarowego średnich i dużych obiektów, w których, oprócz zwykłej instalacji wykrywczo-sygnalizacyjnej, ma znajdować się wielostrefowe, stałe urządzenie gaśnicze. Ze względu na możliwość przekazywania dużej ilości informacji cyfrowych do współpracujących systemów integracji i nadzoru, a także do systemów monitoringu pożarowego, centrala POLON 4500 doskonale nadaje się do stosowania w odpowiedzialnych instalacjach bezpieczeństwa „inteligentnych” budynków (m.in. w bankach, biurach, obiektach użyteczności publicznej itp.). Stosowane w takich obiektach systemy bezpieczeństwa – w szczególności system sterowania automatycznym gaszeniem – muszą spełniać najwyższe wymagania dotyczące niezawodności i nowoczesności zastosowanych rozwiązań technicznych.
Fot. 2. Centrala POLON 4500 oraz elementy systemu sterowania gaszeniem wykorzystującego centralę POLON 4500
Centrala POLON 4500 oraz współpracujące z nią elementy liniowe zostały zaprojektowane z uwzględnieniem wytycznych zawartych w najnowszych edycjach dwóch serii norm europejskich – serii norm EN 12094 dotyczącej części gaśniczej (Stałe urządzenia gaśnicze. Podzespoły do urządzeń gaśniczych gazowych) oraz serii norm EN‑54 dotyczącej części wykrywczo-sygnalizacyjnej (Systemy sygnalizacji pożarowej).
W części odpowiedzialnej za wykrywanie pożaru centrala współpracuje z wielostanowymi, procesorowymi czujkami szeregu 4046, jak również ze wszystkimi elementami liniowymi pracującymi w znanym na rynku interaktywnym systemie POLON 4000 (ręcznymi ostrzegaczami pożarowymi, adapterami, elementami kontrolnymi, sterującymi i kontrolno-sterującymi, sygnalizatorami itd.). W części odpowiedzialnej za proces sterowania gaszeniem bazuje na wbudowanych modułach sterujących gaszeniem MSG-45 i może dodatkowo współpracować z typowymi elementami standardowego wyposażenia systemów sterownia gaszeniem, tj. przyciskami inicjującymi, wstrzymującymi lub blokującymi procedurę gaszenia oraz sygnalizatorami informacyjnymi.
Centrala POLON 4500 jest kolejnym elementem interaktywnego systemu POLON 4000 bazującego na koncepcji inteligentnej współpracy pomiędzy wszystkimi elementami, które go tworzą. Unikalny protokół transmisji sygnałów w pętlach dozorowych oraz odpowiednie oprogramowanie centrali i elementów liniowych umożliwiają współpracę zarówno elementów liniowych z centralą, jak i wybranych elementów liniowych pomiędzy sobą. System umożliwia bardzo wczesne uzyskanie informacji o zjawiskach pożarowych w chronionych obiektach oraz zapewnia dokładną analizę obserwowanego zdarzenia, dzięki czemu można odróżnić stan zagrożenia pożarowego od krótkotrwałego zjawiska zakłócającego i podjąć odpowiedzialną decyzję o wywołaniu alarmu i uruchomieniu procedury automatycznego gaszenia.
Ważniejsze cechy charakterystyczne centrali POLON 4500
Centrala sygnalizacji pożarowej POLON 4500 ma wyposażenie dla czterech pętli adresowalnych z możliwością adresowania po 127 elementów liniowych (czujek pożarowych, ROP i innych) w każdej pętli. Standardowo wyposażona jest w dwa moduły sterowania gaszeniem MSG-45, do których podłączane są przyciski „START GASZENIA”, „STOP GASZENIA” i „BLOKADA GASZENIA” oraz sygnalizatory SE-1 i SW-1 (znane już z zastosowań w systemie IGNIS 1520M). Istnieje możliwość rozbudowy centrali o kolejne dwa moduły MSG-45. W ten sposób uzyskuje się możliwość sterowania stałymi urządzeniami gaśniczymi w 2–4 strefach.
Procedura gaszenia może rozpocząć się w trybie w pełni automatycznym (po zadziałaniu co najmniej dwóch czujek pracujących w koincydencji dwuczujkowej lub grupowej, zainstalowanych w tej samej strefie gaszenia) lub w trybie ręcznym (po uruchomieniu przycisku „START GASZENIA”, zainstalowanego w pobliżu gaszonej strefy, albo przycisku „START” na płycie czołowej centrali).
W centrali można programowo utworzyć 512 stref dozorowych, którym można przypisać dowolny komunikat użytkownika składający się z dwóch 32-znakowych linii tekstu. Ciekłokrystaliczny wyświetlacz (20 linii po 40 znaków w trybie graficznym) pozwala na szybkie i precyzyjne podanie obsłudze wszelkich danych umożliwiających lokalizację zagrożenia pożarowego oraz informacji o aktualnym etapie procedury gaszenia.
Istnieje możliwość konfigurowania liniowych elementów centrali w kilku trybach, między innymi w trybie automatycznej konfiguracji, w którym centrala automatycznie odczytuje elementy zainstalowane w pętli dozorowej i na odgałęzieniach i nadaje im numery adresowe. Podobne czynności można wykonać również ręcznie, za pomocą dołączonej klawiatury komputerowej. Oprogramowanie ułatwiające konfigurowanie instalacji jest dostępne w komplecie z centralą.
Dla każdej strefy dozorowej można zaprogramować jeden z 17 wariantów alarmowania. Różne warianty alarmowania, programowane w konkretnych strefach, pozwalają na poprawne wykorzystanie systemu wykrywania pożaru w określonych, indywidualnych warunkach panujących w strefie, a także umożliwiają wprowadzenie indywidualnych kryteriów w celu sprawnego zorganizowania systemu ochrony obiektu. Dodatkowo można podzielić zainstalowane w ramach pojedynczej strefy elementy na dwie grupy i uzyskać dzięki temu koincydencję w ramach jednej strefy.
Centrala POLON 4500 pamięta 2000 ostatnich zdarzeń oraz 10000 alarmów, które wystąpiły podczas dozorowania obiektu. Rejestr zdarzeń i alarmów może być wydrukowany na taśmie papierowej lub pokazany na wyświetlaczu centrali.
Istnieje możliwość pracy central POLON 4500 w sieci (do 31 central POLON 4500 i POLON 4900 razem), a podłączenie do centrali terminali sygnalizacji równoległej TSR-4000 umożliwia informowanie o stanie systemu sygnalizacji pożarowej w miejscu oddalonym od miejsca zainstalowania samej centrali.
Podstawowe procedury w centrali POLON 4500
Wykrywanie pożaru
Funkcja wykrywania pożaru jest realizowana przez zainstalowane na pętlach dozorowych czujki pożarowe (do dyspozycji są cztery pętle; w jednej pętli jest 127 elementów adresowalnych). Zamontowane w gaszonych strefach czujki są programowane do pracy w koincydencji. Koincydencja może zachodzić pomiędzy dwiema czujkami w tej samej strefie lub pomiędzy grupami czujek. Praca czujek jest organizowana w taki sposób w celu uniknięcia nieuzasadnionego wyładowania środka gaśniczego w gaszonej strefie w przypadku fałszywego zadziałania jednej z czujek. Zadziałanie jednej czujki nie powoduje uruchomienia procedury gaszenia. Wywołany jest jedynie alarm pierwszego stopnia w centrali, wymagający potwierdzenia przez obsługę. Dopiero zadziałanie drugiej czujki w tej samej strefie powoduje przełączenie centrali w stan realizowania procedury automatycznego gaszenia.
Fot. 3. Część „pożarowa” centrali POLON 4500
Procedura gaszenia
Sterowanie procesem automatycznego gaszenia odbywa się za pośrednictwem wyspecjalizowanych modułów sterowania gaszeniem MSG-45 (od jednego do czterech modułów w centrali). Każdy moduł jest wyposażony w 16 przekaźników sterujących i 11 wejść kontrolnych, przeznaczonych do podłączenia zewnętrznych linii sterujących i kontrolnych, m.in. do podłączania przycisków sterujących „START GASZENIA” (PU-61), „STOP GASZENIA” (PW-61), przełącznika „BLOKADA GASZENIA” (PB-61) oraz styków kontrolnych instalacji automatycznego gaszenia.
Fot. 4. Część „gaszeniowa” centrali POLON 4500
Proces automatycznego gaszenia może odbywać się w trybie automatycznym (z ewentualną ingerencją ręczną) lub w trybie wyłącznie ręcznym.
Stan uruchomienia procedury gaszenia sygnalizowany jest optycznie i akustycznie zarówno w samej centrali (przez sygnalizator dźwiękowy centrali i diody sygnalizacyjne), jak i w strefie gaszonej oraz jej otoczeniu (przez sygnalizatory informacyjne SE-1 oraz SW-1).
Przed aktywacją właściwego wyjścia uruchamiającego element wyzwalający instalacji gaśniczej odliczany jest czas na ewakuację z gaszonej strefy (wysterowane zostaną wyjścia do sygnalizatorów informujących o rozpoczętej procedurze gaszenia i konieczności opuszczenia chronionej strefy). W tym czasie można wstrzymać lub zablokować procedury gaszenia poprzez wciśnięcie przycisków „STOP GASZENIA” lub „BLOKADA GASZENIA”, zainstalowanych w gaszonej strefie, lub przycisków „STOP” lub „BLOKADA” na płycie czołowej centrali. Procedurę gaszenia można rozpocząć ponownie, wciskając przycisk „START GASZENIA” lub „START” (w centrali). Jest to możliwe tylko wówczas, gdy użyta została funkcja wstrzymania procedury gaszenia (przyciskiem „STOP GASZENIA” lub „STOP”). Uruchomienie funkcji zablokowania gaszenia (przyciskiem „BLOKADA GASZENIA” lub „BLOKADA” w centrali) powoduje przerwanie procedury gaszenia. Po wyłączeniu funkcji „BLOKADA” centrala powraca do stanu dozorowania.
Po zakończeniu odliczania zaprogramowanego czasu na ewakuację następuje uruchomienie wyjść sterujących, podających sygnały do elementów wyzwalających. W zależności od rodzaju instalacji gaśniczej, którą steruje centrala POLON 4500, istnieje możliwość ustawienia czasów wysterowania wyjść do elementów wyzwalających (elektrozaworów etc.). Stan wyzwolenia środka gaśniczego jest sygnalizowany w centrali. Brak wypływu środka gaśniczego (na podstawie informacji z czujników przepływu) powoduje włączenie odpowiedniej sygnalizacji takiego stanu.
Fot. 5. Moduł MSG-45
Centrala ma ponadto możliwość sygnalizowania następujących stanów urządzeń instalacji gaszących:
- stanu wyładowania środka gaśniczego,
- stanu uszkodzenia modułu MSG-45,
- stanu blokowania linii kontrolnej, przekaźnika,
- stanu testowania sygnalizatorów optycznych i linii kontrolnych modułu MSG-45.
Normy związane
Elektryczne urządzenia sterujące automatycznym gaszeniem są objęte dwiema grupami norm.
Normy dotyczące wyposażenia realizującego procedurę gaszenia:
- PN-EN 12094-1:2006 Stałe urządzenia gaśnicze. Podzespoły urządzeń gaśniczych gazowych. Część 1: wymagania i metody badań elektrycznych central automatycznego sterowania;
- PN-EN 12094-3:2006 Stałe urządzenia gaśnicze. Podzespoły urządzeń gaśniczych gazowych. Część 3: wymagania i metody badań ręcznych urządzeń inicjujących i wstrzymujących.
Normy dotyczące wyposażenia realizującego wykrywanie, sygnalizację i zasilanie:
- PN-EN 54-2:2002 Systemy sygnalizacji pożarowej. Część 2: centrale sygnalizacji pożarowej ze zmianą A1:2007;
- PN-EN 54-4:2001 Centrale sygnalizacji pożarowej. Część 4: zasilacze ze zmianą A1:2004 i A2:2007.
W zakresie projektowania i instalowania instalacji gaszących można posługiwać się następującymi normami:
- PN-M-51250-01:1993 Stałe urządzenia gaśnicze. Urządzenia na dwutlenek węgla. Zasady projektowania i instalowania;
- PN-EN 15004-1:2008 Stałe urządzenia gaśnicze. Urządzenia gazowe. Część 1: ogólne wymagania dotyczące projektowania i instalowania oraz dalszymi częściami tej normy (od 2 do 10), dotyczącymi projektowania instalacji na konkretny środek gaśniczy.
Ponadto w przypadkach nieuregulowanych przez polskie normy projektanci często korzystają z amerykańskich norm NFPA:
- NFPA 12: Standard on Carbon Dioxide Extinguishing Systems, 2008 Edition;
- NFPA 13: Standard for the Installation of Sprinkler Systems, 2010 Edition;
- NFPA 15: Standard for Water Spray Fixed Systems for Fire Protection, 2007 Edition;
- NFPA 2001: Standard on Clean Agent Fire Extinguishing Systems, 2010 Edition.
Produkowane przez POLON-ALFA centrale sterujące automatycznym gaszeniem spełniają wymagania wyżej wymienionych norm, mają wymagane certyfikaty i są dopuszczone do stosowania w ochronie przeciwpożarowej w Polsce.
mgr inż. Mariusz Radoszewski
POLON-ALFA67
Zabezpieczenia 6/2010