W ciągu ostatniej dekady w Europie i na świecie znacznie zmieniły się standardy obowiązujące przy zabezpieczaniu cywilnych obiektów portowych. Wdrożenie kodeksu ISPS określiło administracyjne ramy współpracy portów, służb publicznych i statków w zakresie identyfikacji i zapobiegania zagrożeń pojawiających się w transporcie morskim. Jednak kodeks ten nie uwzględnił istotnego zabezpieczenia procesów ekonomicznych, pojmowanego jako ochrona całego łańcucha dostaw.
Firmy zajmujące się obrotem międzynarodowym, które chcą uzyskać status Uprzywilejowanego Podmiotu Gospodarczego (AEO – ang. Authorized Economic Operator), muszą spełnić zupełnie nowe wymagania. Od roku 2008 na terenie państw UE zaczęto wdrażać program AEO promujący firmy mające skodyfikowany i kompleksowy wkład w system bezpieczeństwa procesów ekonomicznych. Status AEO nie jest obligatoryjny, lecz daje szereg ułatwień firmie, która go uzyska. W krajach europejskich szczególnie zainteresowane nim są firmy logistyczne, armatorzy oraz porty. Jest to związane przede wszystkim z tym, że posiadacz świadectwa AEO podlega mniejszej liczbie kontroli fizycznych i kontroli dokumentów. Ponadto może podawać mniej danych na potrzeby przywozowej/wywozowej deklaracji skróconej. Dodatkowe korzyści obejmują priorytetową obsługę zgłoszeń celnych oraz priorytetową obsługę wszelkich wniosków o wydanie pozwoleń czy zaświadczeń.
Uzyskanie certyfikatu AEO jest wynikiem spełnienia ścisłych i rygorystycznych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony. Stanowią one zespół norm opartych na standardzie ISO 28000 i dotyczą takich elementów, jak organizacja wewnętrzna środków bezpieczeństwa, zabezpieczenie wstępu na teren obiektu, ochrona fizyczna, ochrona jednostek cargo i procesów logistycznych. Struktura takiego systemu zbudowana jest z szeregu bardzo precyzyjnych procedur mających na celu minimalizację ryzyka wystąpienia negatywnych incydentów, które mogą zagrozić bezpieczeństwu łańcucha dostaw.
Takie podejście do zasad bezpieczeństwa jest dużym wyzwaniem dla firm zajmujących się usługami ochrony. Wymaga coraz większej profesjonalizacji, także przy opracowywaniu i wdrażaniu poszczególnych procedur. Wobec zmieniających się uwarunkowań podmioty gospodarcze zostają zmuszone do przeniesienia części odpowiedzialności za zabezpieczenie procesów ekonomicznych na wyspecjalizowanego operatora ochrony. Jest to więc szansa na zastosowanie i wypróbowanie najnowszych rozwiązań technicznych i systemowych.
Do tej pory ochronę postrzegano jako element, który wymaga najmniej inwestycji i modernizacji. Kalkulowano przede wszystkim bezpośrednie koszty i wybierano warianty najtańsze i najprostsze. Efektywność działania miała znaczenie drugorzędne.
Korzyści, jakie daje status AEO, spowodowały reorientację w spojrzeniu na zasady bezpieczeństwa i, co za tym idzie, na dostawcę usług ochrony. Bezpieczeństwo stało się wymierną wartością dodaną, a kwestie merytoryczne stały się pierwszoplanowe. Inwestowanie w rozwój sektora ochrony zaczęło się po prostu opłacać. Zaowocowało to opracowaniem zaawansowanych technologicznie systemów wykorzystujących rozwiązania sieciowe.
Bardzo ciekawe są rozwiązania tego typu zastosowane w ochronie obiektów portowych starających się o uzyskanie świadectwa AEO. Warto przyjrzeć się szczególnie opracowanym przez Securitas systemom zabezpieczeń dla portu w Rotterdamie oraz portu Kotka w Finlandii. Stanowią one doskonały przykład odejścia od tradycyjnych usług dozorowych, stosowanych w ochronie fizycznej.
Uniport w Rotterdamie nazywany jest wrotami Europy. Jest to największy terminal kontenerowy w Holandii. Obsługuje 40% całego przeładunku kontenerów przesyłanych na kontynent europejski. Pod koniec 2009 roku uzyskał certyfikat AEO. Kwestie bezpieczeństwa są w nim traktowane absolutnie priorytetowo. Securitas opracował i wdrożył tam sieciowy system bezpieczeństwa, który obejmuje systemy CCTV i biometryczne karty dostępu. Obszar Uniportu jest podzielony na trzy strefy bezpieczeństwa. Każda z nich jest objęta innym kodem dostępu. Ponadto znajdują się tam specjalne strefy, wydzielone dla towarów objętych szczególnym nadzorem. Warto zwrócić uwagę na zintegrowany system kontroli przepływu kontenerów i odpraw samochodów ciężarowych. Zastosowano w nim tzw. Visual Gate. Jest to całkowicie automatyczny terminal odpraw ciężarówek i kontenerów, wyposażony w specjalny zestaw kamer wraz z podświetlaczami. Kamery skanują dane kontenera, zabezpieczeń i plomb oraz tablic rejestracyjnych i stanu pojazdu. Następnie przesyłają całość danych do weryfikującego je serwera bazy odpraw. Wystarczy, że pracownik ochrony wpisze do komputera dane kierowcy podjeżdżającego do odprawy, a system natychmiast sprawdzi zgodność stanu pojazdu z dokumentami przewozowymi i pozwolenie na przejazd zostanie udzielone automatycznie. Visual Gate jest zintegrowana z bramą wykrywającą materiały radioaktywne. Całość systemu ochrony Uniportu jest obsługiwana przez jednego(sic!) operatora ochrony.
Nasycenie Uniportu zaawansowaną techniką i zastosowanie w nim rozwiązań sieciowych pozwoliło zredukować czynnik ludzki do absolutnego minimum. Całkowicie zrezygnowano z wykonywania przez pracowników ochrony żmudnych i powtarzalnych czynności kontrolnych. Zminimalizowano tym samym potencjalne ryzyko błędu ludzkiego, które jest istotnym zagrożeniem dla tego typu operacji. Tam, gdzie duża liczba restrykcyjnych procedur wymaga dokładnej i stałej kontroli, pojawia się groźba rutyny, obniżającej czujność i dokładność. Wartością dodaną całego sytemu jest znaczne przyspieszenie odpraw i kontroli. Przy natężeniu ruchu, jaki występuje w Uniporcie, dokładne kontrolowanie każdego pojazdu przez zespół ludzi szybko doprowadziłyby do zatoru i wstrzymania ciągłości przepływu. W efekcie doszłoby do strat finansowych. Zastosowane rozwiązanie umożliwia stałą, błyskawiczną odprawę, a jednocześnie zachowanie niezbędnych procedur.
Port Kotka w Finlandii jest największym obszarem portowym w tym kraju. Podzielony jest na trzy regiony, które łącznie mają powierzchnię ponad 800 hektarów. Wyjątkowo trudny, rozległy teren, obfitujący w gęste lasy i sieć zbiorników wodnych, sprawił, że wymagana przez kodeks ISPS kontrola i ochrona portu była dużym wyzwaniem. Tradycyjne sposoby patrolowania wymagałyby bardzo licznego zespołu ochrony, aby sprostać standardom narzuconym przez ISPS. Dlatego Securitas opracował i wdrożył koncepcję wykorzystania specjalnych patroli mobilnych.
Cały obszar portu Kotka jest nasycony nowoczesną techniką telewizyjną. Jednostka patrolowa dysponuje pojazdami wyposażonymi w notebooki połączone bezprzewodowo z siecią kamer. Patrol odbiera bieżące obrazy ze wszystkich kamer nadzorujących obszar portowy. Zastosowanie inteligentnych kamer z detekcją ruchu daje natychmiastową informację o naruszeniu obserwowanego obszaru. Czas reakcji patrolu ochrony na wszelkie zdarzenia na strzeżonym terenie zostaje skrócony do minimum. Mobilna jednostka patrolowa ma podgląd całego portu w trybie on-line i może w każdej chwili elastycznie reagować na zdarzenia na dowolnym odcinku. Zintegrowany system wyjątkowo efektywnie wykorzystuje załogi ochrony do zabezpieczania bardzo rozległego obszaru. Stanowi połączenie ruchomego centrum monitoringu z grupą interwencyjną.
Takie inicjatywy, jak AEO na pewno zmienią sposób pojmowania bezpieczeństwa. Myśląc o ochronie i zabezpieczeniach, ludzie nie będą już wyobrażać sobie tylko dozorcy w budce, ewentualnie wspomaganego przez najprostsze kamery CCTV. Coraz więcej zadań dozorowych przejmie bardziej wyrafinowana technologia. Zamiast słabo przeszkolonych pracowników pilnujących terenu, potrzebne staną się wykwalifikowane i wyspecjalizowane zespoły. Wykwalifikowani specjaliści będą opracowywać indywidualne rozwiązania dla każdego typu obiektu oraz nadzorować właściwe funkcjonowanie kompleksowego systemu bezpieczeństwa. Wiąże się to oczywiście z innymi wynagrodzeniami za usługi ochrony, lecz korzyści płynące z dostosowania się do standardów ISO 28000 i AEO spowodują, że inwestowanie w bezpieczeństwo stanie się opłacalne.
W Polsce program AEO jest mało popularny. Dla wielu przedsiębiorców stosunek korzyści z uzyskania tego statusu do sił i środków, jakie należy w tym celu zaangażować, jeszcze nie jest jasny. Dotychczas stosunkowo niewiele podmiotów podjęło starania, aby uzyskać certyfikat AEO; do tej pory nie uzyskał go żaden z największych portowych terminali kontenerowych. Mimo to integracja ekonomiczna wymusi także u nas dostosowanie się do europejskich norm bezpieczeństwa biznesu. Tym samym zmieni to sposób postrzegania dostawców usług ochrony i wykorzystania ich wiedzy, technologii i kompetencji. Jest to duża szansa rozwoju dla tych firm, które posiadają właściwy potencjał ludzki i techniczny oraz doświadczenie w pracach nad najnowszymi rozwiązaniami technicznymi i proceduralnymi w obszarze zabezpieczeń.
Tomasz Warejko-Rowdo
Securitas Polska
Zabezpieczenia 1/2010