Do nieodłącznych elementów działalności gospodarczej należą zakup i sprzedaż, a także bezpośrednio z nimi związane magazynowanie i transport. Podczas ich realizacji może dojść do popełnienia przestępstwa.
Obecnie działalność gospodarcza prowadzona jest w ramach gospodarki rynkowej, a ta cechuje się dużą swobodą importu i eksportu, ograniczoną ingerencją państwa oraz oddziaływaniem mechanizmów rynkowych na podaż, popyt i cenę. W gospodarce rynkowej podmioty gospodarcze posiadają swobodę określania, co i w jaki sposób produkować, co kupić, co i jak sprzedać. Ich głównym celem jest dążenie do osiągnięcia zysku. Niekiedy to dążenie jest tak silne, że prowadzi do przestępstw - od drobnych kradzieży poprzez przestępstwa gospodarcze, na poważnych przestępstwach kryminalnych kończąc. Firmy różnią się między sobą formą własności, sposobem funkcjonowania, wielkością i strukturą, jednak zagrożenia mają dla nich wszystkich podobne oblicze. Na drodze od produkcji do konsumpcji towar często przechodzi z rąk do rąk, jest transportowany różnymi środkami przewozowymi z miejsca na miejsce, przechowywany w wielu miejscach przez różny okres. Często asortyment ulega przekształceniu, np. w wyniku pakowania, ważenia, sortowania czy uszlachetniania. Tu również istnieje wiele możliwości nadużyć.
Bardzo często towar przekracza granice państw. Mamy wówczas do czynienia z handlem zagranicznym - dotyczy on wymiany towarów i usług między krajami i jest realizowany przez firmy trudniące się przywozem towarów (import), wywozem towarów (eksport) oraz firmy trudniące się świadczeniem usług na rzecz podmiotów zagranicznych. W drodze towarów do odbiorcy pośredniczą określone podmioty gospodarcze, tj. pośrednicy rynkowi: banki, przewoźnicy itp. W działalności gospodarczej o powodzeniu przedsiębiorcy decyduje umiejętność wyboru dostawców, ale także odbiorców towarów. Właściwe decyzje gospodarcze można podejmować tylko wtedy, gdy dysponujemy rzetelną wiedzą o naszym partnerze handlowym. Sukces przedsięwzięcia, które podejmujemy, zależy nie tylko od nas. Dlatego przed sfinalizowaniem umów o współpracy, trzeba uzyskać wiedzę o partnerze, która pozwoli zminimalizować ryzyko niepowodzenia i uniknąć narażenia naszych interesów. Usystematyzowaniu tej wiedzy może doskonale służyć wykorzystywana w kryminalistyce reguła siedmiu „złotych pytań", które powinny nas doprowadzić do konkluzji na temat celowości zaangażowania się w przedsięwzięcie. A więc:
1. Kto?
Należy zidentyfikować partnera, określić jego wiarygodność, pozycję w reprezentowanej dziedzinie, powiązania, kontakty itp.
2. Co?
Należy określić istotę wzajemnych zainteresowań, zarówno aktualnych jak i perspektywicznych, ocenić możliwości sprostania - przez obydwie strony - oczekiwaniom w tym zakresie.
3. Kiedy?
Należy zanalizować całokształt uwarunkowań czasowych, zarówno w odniesieniu do realizacji konkretnego przedsięwzięcia, jak również możliwych do przewidzenia zmian w otoczeniu zewnętrznym (zmiana przepisów, sezonowość cen, limity, kontyngenty, koncesje itp.).
4. Gdzie?
Należy określić nie tylko warunki przestrzenne i lokalizacyjne, ale również rozpoznać specyficzne dla kraju naszego partnera uwarunkowania prawne, zwyczajowe i inne, mogące mieć wpływ na rezultaty przedsięwzięcia.
5. Za pomocą czego?
Należy wyspecyfikować „narzędzia" realizacji przedsięwzięcia: zarówno techniczne - umożliwiających jego fizyczną realizację - jak i finansowe, zapewniające jego powodzenie, a także określić ich dostępność i to, czy są niezawodne.
6. Dlaczego?
Należy rozpoznać deklarowane i rzeczywiste uzasadnienia i motywy działania naszego partnera i dokonanego przez niego wyboru.
7. W jaki sposób?
Należy przemyśleć i uporządkować uzyskane ustalenia oraz stworzyć na tej podstawie plan działania uwzględniający ewentualne wynikające z rozpoznania zagrożenia oraz sposoby ich neutralizacji dla zabezpieczenia własnych interesów.
Wyczerpujące odpowiedzi na te z pozoru proste pytania stanowić mogą podstawę rozpoznania partnera, udanych negocjacji oraz właściwego przebiegu realizowanego przedsięwzięcia. Jednak uzyskanie tak pełnego rozpoznania nie jest rzeczą łatwą. Najpowszechniejszym, bo najłatwiejszym, sposobem uzyskiwania informacji są bezpośrednie kontakty zainteresowanych stron. Stopień wiarygodności tak uzyskanych wiadomości zależny jest nie tylko od tego jak bardzo jesteśmy dociekliwi, ale w dużym stopniu od gotowości partnera do zaspokojenia naszej ciekawości. Jest to więc zbiór takich wyselekcjonowanych przez nadawcę danych, które mają nas skłonić do podjęcia decyzji zgodnej z jego oczekiwaniami. Nie oznacza to, iż muszą to być informacje fałszywe, ale ich doborem kieruje pewne założenie, którego celem jest zabezpieczenie własnych interesów.
Tak uzyskane rozpoznanie może być wystarczające do podejmowania prostych przedsięwzięć gospodarczych, lecz przy bardziej złożonych może okazać się niewystarczające - wówczas trzeba uzyskać informacje uzupełniające. Reasumując, najlepiej byłoby najpierw dobrze się poznać, a następnie podpisywać kontrakty. Sytuacja taka jest bardzo często niemożliwa, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z rynkami zagranicznymi. Na rynkach zagranicznych istnieje ogromna konkurencja, są one również odmienne kulturowo i prawnie. Często małe i średnie firmy prowadzące działalność gospodarczą za granicą nie mają możliwości samodzielnego sprawdzenia kontrahenta. Wówczas trzeba zwrócić się o pomoc do ludzi, którzy są na miejscu i orientują się w sytuacji danego kraju. Pomocy w tym zakresie należy szukać w placówkach dyplomatycznych innych państw mieszczących się w naszym kraju. Bardzo przydatnymi informacjami dysponują również nasze placówki dyplomatyczne za granicą. Warto również być członkiem organizacji przedsiębiorców. Taka organizacja stanowi doskonałe źródło informacji i bazę do wymiany doświadczeń.
W trakcie zakupów ważny jest odbiór towarów. Zamówiona dostawa musi być dokładnie sprawdzona, zarówno u dostawcy, jak i odbiorcy. Przyjęcie towarów polega na dokonaniu ich odbioru w odpowiedniej ilości i jakości, sprawdzeniu dokumentacji towarzyszącej dostawie i porównaniu przyjmowanych towarów z ich opisem zawartym w dokumentacji. Poprawne wykonanie tych czynności pozwala uniknąć wielu problemów.
Działalność gospodarcza wymaga pieniędzy. Obracanie pieniędzmi dotyczy wpływów i wydatków związanych z prowadzoną działalnością. Transakcja typu kupno - sprzedaż kończy się uregulowaniem należności za nabyty towar. Może się ono odbyć w dwojakiej formie: gotówkowej i bezgotówkowej, często z odroczonym terminem płatności. Transakcje z odroczonym terminem płatności, najczęściej od 21 do 30 dni oraz 14 dni, stają się coraz powszechniejszą formą płatności. Taką formę zapłaty radzimy oferować tylko stałym i sprawdzonym klientom, ponieważ może ona powodować wiele zagrożeń, od opóźnienia zapłaty należności poczynając, a na oszustwach, wyłudzeniach i przestępstwach gospodarczych kończąc.
Sposób zapłaty zależy od zaufania do odbiorcy oraz rodzaju i specyfiki podmiotu gospodarczego. Firmy (niezależnie od ich wielkości) przed sfinalizowaniem transakcji powinny podjąć swoiste „działania prewencyjne", polegające na poszukiwaniu informacji dotyczących kontrahenta. Informacje takie możemy uzyskać na wiele sposobów i z wielu źródeł. Źródła informacji możemy podzielić na formalne i nieformalne. Do formalnych źródeł informacji zaliczamy np. prasę, publikacje książkowe, banki danych, prawne źródła informacji. Do źródeł nieformalnych zaliczamy dostawców, odbiorców, konkurencję, targi itp. Warto wiedzieć również o funkcjonujących w sądach rejonowych rejestrach zastawów. Rejestr zastawów służy do dokonywania wpisów przewidzianych przez ustawę z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Zastaw rejestrowy może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności. Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome, z wyjątkiem statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego, a także prawa majątkowe, jeżeli są zbywalne. Odpisy z rejestrów zastawów wydawane są na wniosek każdego, kto tego zażąda.
Kopalnię informacji o kontrahentach może również stanowić Internet. Poruszanie się po gwałtownie rosnących zasobach Internetu i wyszukiwanie potrzebnych danych uzależnione jest od wprawy i wiedzy szukającego. Obecnie zajmują się tym firmy infobrokerskie. Brokerzy informacji na zamówienie firm lub osób wyszukują i selekcjonują dane, sporządzają opracowania i raporty.
Można również znacząco pogłębić wiedzę na temat kontrahenta, korzystając z usług profesjonalnej wywiadowni gospodarczej. Posiadanie rzetelnych informacji jest podstawą bezpieczeństwa w prowadzeniu szeroko rozumianej działalności gospodarczej. Jednak istnieją jeszcze inne formy zabezpieczenia, do których należą zaliczki, weksle, osobiste odwiedzanie kontrahentów lub 50 % wpłaty gotówkowej. Dobrą formą zabezpieczenia się przed niewypłacalnością kontrahentów jest również ubezpieczenie należności.
Bardzo istotne znaczenie dla działalności gospodarczej w jednostkach zajmujących się sprzedażą detaliczną ma kasa i dokonywane na niej operacje. Bez wnikliwej kontroli może dochodzić tu do licznych nadużyć. Niezmiernie trudno jest wychwycić zmowę kasjera z klientem. Dlatego bardzo duże znaczenie ma właściwa rekrutacja do pracy na tym stanowisku. Z pomocą przychodzą nowe narzędzia i systemy wspomagające działania służb dozorowych. Ogromną rolę odgrywają systemy telewizji dozorowej, które pozwalają obserwować i gromadzić materiał dowodowy. Same systemy CCTV nie zastąpią jednak kontrolera, który, już nie bezpośrednio przy kasie, ale w centrum dozorowym, może obserwować kasjerów i klientów.
Bezpieczny obrót informacjami, towarami i pieniędzmi w biznesie można zapewnić poprzez odpowiednie pozyskiwanie informacji, właściwy dobór partnerów oraz pracowników, a także stosowanie technicznych środków zabezpieczających. Duże znaczenie ma również skuteczny nadzór i kontrola, o czym właściciele firm muszą zawsze pamiętać.
nadkom. mgr Henryk Gabryelczyk
Ekspert Wydziału Prewencji KW Policji w Poznaniu
sierż. mgr Krzysztof Witkowski
Referent Wydziału Prewencji
Literatura
1. Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów.
2. E. Cilecki, Penetracja rynków zagranicznych, Warszawa 1997.
3. S. Chudy, Ekonomika i organizacja firmy handlowej, Poznań 1997.
4. Z. Krawiec, Czy Inspektor Kasowy zdoła ograniczyć straty na kasach?, „Twierdza" 2004, nr 1.
Zabezpieczenia 1/2007