Pobierz
najnowszy numer

Newsletter

Zapisz się do naszego Newslettera, aby otrzymywać informacje o nowościach z branży!

Jesteś tutaj

Ochrona osobista (cz. 2). Zjawiska wymuszające potrzebę stosowania ochrony osobistej

Printer Friendly and PDF

Terroryzm

Terroryzm terrorysta Nie ulega wątpliwości, że terroryzm stanowi jedno z największych zagrożeń współczesnego świata. Idąc tym tokiem myślowym i analizując sferę zagrożeń osoby ochranianej, nie sposób nie postawić na pierwszym miejscu właśnie terroryzmu jako zjawiska, przed którym musimy chronić VIP-a najbardziej. Aby ochraniać skutecznie, należy najpierw poznać specyfikę danego zagrożenia.

Określenia „terroryzm” użyto po raz pierwszy podczas Konferencji Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Karnego w Brukseli w 1930 roku[1].

Obecnie istnieje ponad 200 definicji terroryzmu. Definiując terroryzm, trzeba zmierzyć się z wieloma problemami i ograniczeniami. Nie sposób nie wspomnieć tutaj o odpowiedzi, jakiej udzielił dziennikarzowi specjalista do spraw terroryzmu, historyk Walter Laqueur, kiedy spytano go, dlaczego unika podania jednej definicji terroryzmu. Laqueur odpowiedział: „Ludzie od pięćdziesięciu lat bezskutecznie próbują zrozumieć, czym jest terroryzm, bo jest to zjawisko, które przybierało różne formy w zależności od miejsca i epoki. Co mają wspólnego rosyjscy rewolucjoniści z końca XIX wieku czy dziewiętnastowieczni anarchiści z Al-Kaidą? Terroryzm to wykorzystywanie przemocy albo groźby użycia przemocy w celu osiągnięcia pewnych celów politycznych lub ideologicznych. Nie można powiedzieć nic ponadto. Terroryzm jest jak pornografia – nie sposób go dokładnie zdefiniować, ale jeśli się zobaczy akt terroryzmu, wiadomo czym jest”. Trudno tutaj odmówić Walterowi Laqueurowi dosadności i obrazowości w sposobie pokazania, jak trudno zdefiniować terroryzm[2].

Dla potrzeb niniejszego opracowania nie jest nam potrzebna definicja terroryzmu. Wystarczy nam stwierdzenie Waltera Laqueura, w którym zwraca on uwagę na to, że terroryzm jest zdefiniowany najlepiej przez jego uzewnętrznienia. Akty terrorystyczne to niewątpliwie czyny bezprawne, takie jak[3]:

  1. uprowadzenia i zawładnięcia środków komunikacji: samolotów, statków, pociągów, autobusów wraz z pasażerami w charakterze zakładników;
  2. akty sabotażu gospodarczego;
  3. napady, włamania, żądania okupu w celu pozyskania środków na własną działalność;
  4. zamachy na życie, zdrowie lub wolność przedstawicieli władz, znanych osób ze sfer gospodarczych oraz osób podlegających ochronie międzynarodowej;
  5. uprowadzenia i przetrzymywania w charakterze zakładników osób pochodzących z innych państw niż teren działania terrorystów (np. dziennikarzy, duchownych, wolontariuszy);
  6. stosowanie ładunków wybuchowych, broni palnej (w tym rakiet) w miejscach publicznych i wywoływanie przez to szczególnego zagrożenia ludzi postronnych;
  7. skażanie materiałami radioaktywnymi lub trującymi terenu, obiektu i środków komunikacji pasażerskiej.

Longin Tadeusz Szmidt zwrócił również uwagę na to, że terroryzm zawsze łączył się z podstępnymi, a więc trudnymi do wykrycia sposobami zabijania osób pełniących funkcje przywódcze[4].

Opisując zjawisko terroryzmu jako element zagrożenia dla osoby ochranianej, należy wspomnieć o źródłach terroryzmu. Będą się one w pewnym sensie wiązać z przyczynami ataków na osoby. Można wśród nich wyróżnić[5]:

  • źródła społeczno-ekonomiczne – łączą się one ściśle z takimi zjawiskami, jak kryzysy ekonomiczne, różnorodne napięcia społeczne, sytuacje dyskryminacji narodowej i społecznej, a także ze świadomością pewnej sprzeczności między rzeczywistością a jej obrazem pokazywanym w środkach masowego przekazu;
  • źródła historyczno-polityczne – mają swój początek w ostrych reakcjach społecznych, domagających się pełnej demokratyzacji i poszanowania praworządności oraz praw człowieka;
  • źródła socjologiczne – można sprowadzić je do zjawiska występowania w wielu krajach szczególnej atmosfery społecznej, ducha przemocy;
  • źródła psychologiczne – duża część terrorystów jest głęboko niezrównoważona psychicznie, posiadając przy tym nadmierne poczucie własnej wartości.

Ze względu na obszar ataku wyróżniamy[6]:

  1. terroryzm lądowy (główny obszar zagrożenia dla VIP-a, stanowiący największe pole do działania dla służb ochrony),
  2. terroryzm powietrzny (ochrona osobista jest w zasadzie zdana na służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo samolotów, lotnisk itp., a jej rola ogranicza się do nadzoru i kontroli działania tych służb),
  3. terroryzm morski (zadania ochrony osobistej są podobne jak w przypadku terroryzmu powietrznego).

Ze względu na rodzaj działań terrorystycznych wyróżniamy[7]:

  • terroryzm bombowy,
  • terroryzm z użyciem broni jądrowej i innych źródeł promieniotwórczych,
  • terroryzm biologiczny,
  • terroryzm z użyciem środków chemicznych,
  • terroryzm z użyciem środków technicznych,
  • cyberterroryzm (ataki na sieci teleinformatyczne),
  • narkoterroryzm (działania karteli narkotykowych przeciwko państwu w celu ochrony swoich interesów).

Największym zagrożeniem dla VIP-a jest oczywiście terroryzm bombowy. Pozostałe aspekty terroryzmu stanowią oczywiście niebezpieczeństwo, jednak w przypadku ochrony osobistej nie sposób brać pod uwagę wszystkich zagrożeń. Niewątpliwie znajomość podstawowych zasad przeciwdziałania terroryzmowi bombowemu powinna być elementem taktyki ochrony osób. Zostanie ona opisana w kolejnym rozdziale.

Nie sposób zatem nie bronić tezy, że przed terroryzmem musimy się chronić. Musimy również chronić VIP-a. Bez znaczenia jest tutaj, kogo chronimy. Jeżeli osoba ochraniana należy do osób sprawujących najwyższą władzę w państwie, zagrożenie terroryzmem jest oczywiście większe niż wówczas, kiedy chronimy np. gwiazdę muzyki pop lub bogatego przedsiębiorcę. Nie zwalnia nas to od obowiązku analizowania i przeciwdziałania zagrożeniu atakiem terrorystycznym, który może być wymierzony przeciwko osobie, za której bezpieczeństwo jesteśmy odpowiedzialni.

Przestępczość kryminalna

Czynnikiem stwarzającym zagrożenia dla VIP-a jest również przestępczość kryminalna. Polska do końca lat osiemdziesiątych uważana była za jedno z nielicznych bezpiecznych państw w Europie. Organy ścigania były wówczas dosyć liczne i nieźle doinwestowane, a kryminalistyka w zakresie rozpoznawania, wykrywania, udowadniania, zapobiegania i prognozowania przestępczości kryminalnej reprezentowała poziom wyższy niż średni poziom europejski[8]. Jednak pod koniec lat osiemdziesiątych mit bezpiecznej Polski zaczął się załamywać. Pogorszyły się efekty zwalczania przestępczości kryminalnej. Przyczynił się do tego między innymi negatywny stosunek społeczeństwa do organów ścigania, a także lawinowy wzrost przestępstw. Istotną kwestią były również przemiany gospodarczo-polityczne w 1989 roku, liberalizacja działalności gospodarczej, wolny rynek. Jedni ludzie zaczęli się bogacić, drudzy popadali w ubóstwo. Wielokrotnie, aby przeżyć, popełniali liczne przestępstwa o charakterze kryminalnym i gospodarczym. Zaczęła się rozwijać przestępczość zorganizowana. Według oficjalnych danych w 2000 roku na terenie Polski działało pond 400 zorganizowanych grup przestępczych, które skupiały w swoich szeregach ponad 45 tysięcy osób. Czerpały one ogromne korzyści z przemytu, handlu kradzionymi samochodami, produkcji i dystrybucji narkotyków, podrabiania i wprowadzania do obiegu fałszywych banknotów, oszustw bankowych, przemytu i handlu bronią oraz, co ma bezpośredni związek z bezpieczeństwem VIP-a, z wymuszania okupów i ściągania haraczy.

Przestępcy wywołują w społeczeństwie psychozę strachu. W swoich działaniach stosują terror, szantaż. Nie wahają się porywać i zabijać. Stosują brutalne metody, takie, jak bicie, grożenie bronią palną, torturowanie przez przypalanie, podtapianie i inne[9]. Wszystko to sprawia, że osoba majętna, zajmująca wysokie stanowisko w hierarchii społecznej, która swoimi decyzjami może spowodować wrogie nastawienie innych osób do siebie, może czuć się zagrożona. Ponadto przestępcy często dokonują ataku na rodzinę VIP-a, aby wymusić na nim podjęcie określonych działań. Dlatego dzieci, żona oraz osoby najbliższe także muszą być chronione.

Popularność, sława

Zagrożenie jest często powodowane przez sam fakt bycia popularnym, sławnym. Gdy popularna osoba przebywa w pomieszczeniu zamkniętym, jest narażona jedynie na ewentualne telefony lub natręctwo fotografów. Kłopot zaczyna się w momencie, kiedy musi opuścić miejsce zamieszkania lub pracy i przebywa w miejscu, gdzie ludzie mają do niej swobodny dostęp. Zagrożenie dla życia jest właściwie niewielkie, ale natręctwo dziennikarzy może być bardzo irytujące. Kibice czy też fani znanego sportowca lub artysty mogą jednak uczynić dużo szkód, chcąc jedynie dotknąć swojego idola, zdobyć kawałek jego ubrania lub jakąkolwiek inną rzecz, która jest w jego posiadaniu. Oczywiście zagrożenie życia występuje (przypomnijmy tu zamach na Johna Lennona) i trzeba być na również taką ewentualność przygotowanym. Dlatego osoby bardzo znane i popularne powinny zadbać o swoje bezpieczeństwo. Mowa tu również o politykach, którzy są powszechnie znani i często budzą kontrowersje. W polityce nie przebiera się w środkach. Niejednokrotnie posuwano się aż do zabójstwa, aby osiągnąć cel polityczny. Politycy już urzędujący często mają ochronę, powinno się jednak zatroszczyć także o bezpieczeństwo kandydatów w trakcie kampanii wyborczych. Mogą być podejmowane próby ośmieszenia przedstawiciela danego ugrupowania politycznego (np. poprzez obrzucenie takiej osoby jajkami, oblanie wodą itp.), a także skompromitowania w oczach społeczeństwa, a tym samym zniszczenia kariery. Rola służb ochrony osobistej nie sprowadza się wówczas jedynie do fizycznej ochrony przed bezpośrednim atakiem. Ich działanie musi mieć na celu również ochronę prywatności VIP-a, ochronę informacji na temat jego rodziny, realizowanych przez niego projektów i jego działalności. Wizerunek VIP-a zależy znacząco od pracowników jego ochrony. Sposób jej działania, profesjonalizm i kultura świadczą o pracodawcy, co w tym wypadku jest bardzo istotne[10].

Zamachy na osobę

Zamach – z definicji – to targnięcie się na czyjeś życie, na czyjąś własność, porwanie się na kogoś lub na coś[11].
Zamachy zdarzały się od wieków, a dokonywano je z różnych powodów. Służyły do osiągnięcia celu politycznego, bywały również skutkiem obsesji i choroby psychicznej. Udane zamachy przynoszą czasami ogromne zmiany polityczne, kulturalne i społeczne[12]. Tak było w przypadku ataku na Johna Kennedy’ego i Icchaka Rabina. Zdarza się jednak bardzo często, że zamach nie przynosi tak dalekosiężnych skutków. Zostaje popełniony z banalnych, niekiedy błahych powodów.

Pracownicy ochrony osobistej, chcąc skutecznie przeciwdziałać atakom na VIP-a, muszą sobie odpowiedzieć na następujące pytania:

  1. Dlaczego zamachowcy atakują?
  2. W jaki sposób atakują?
  3. Jaki może być przebieg ataku?

Konieczne jest zatem dokładne poznanie:

  • motywów ataków na osoby,
  • metod zamachów,
  • etapów zamachów.

Motywy ataku na VIP-a

Zamach musi mieć swoją przyczynę. Nikt nie atakuje bez powodu. Dlatego można wyróżnić kilka najczęściej pojawiających się motywów zamachów na osoby[13]:

  1. Rewolucyjne lub polityczne – zorganizowane zespoły osób (które z reguły przejawiają fanatyzm) dokonują zamachów na osoby z kręgów władzy w celu doprowadzenia do zmiany istniejącego ustroju lub obalenia rządu (ewentualnie powołania nowego). Ofiarami są ludzie posiadający władzę w kraju. Zamachowcy, którzy działają z pobudek rewolucyjnych lub politycznych, chcą z reguły zyskać zrozumienie w społeczeństwie. Wcześniej, długo przed zamachem, kolportują wiadomości obarczające winą za niesprawiedliwość systemu obecną władzę. Ich zdaniem wyeliminowanie tych osób przyniesie pozytywne dla kraju rezultaty. Przykładem może być zastrzelenie członków rządu Armenii w 1999 roku, podczas posiedzenia gabinetu. Według zamachowców ich likwidacja miała uzdrowić sytuację w kraju.
  2. Ekonomiczne – zamachowcy twierdzą, że ich potencjalna ofiara jest odpowiedzialna za złą sytuację gospodarczą kraju, przedsiębiorstwa lub grupy osób. Najczęściej motywy ekonomiczne zamachów pojawiają się w krajach, w których istnieją rażące dysproporcje w podziale dochodu narodowego. Jednak nie tylko w tych krajach, ponieważ oceny zamachowców często mają charakter subiektywny. Niejednokrotnie motywem ekonomicznym zamachu bywa również przekonanie, że zła osobista sytuacja zamachowca jest spowodowana przez potencjalną ofiarę. Wiara w ten stan rzeczy skłania go ku twierdzeniu, że pozbawienie tej osoby życia zmieni istniejący stan rzeczy.
  3. Osobiste – sprawcy są motywowani do przeprowadzenia zamachu z zemsty, zazdrości lub z innych pobudek osobistych. Ludzie ci z reguły cechują się zaburzeniami osobowości, których widocznym przejawem jest brak kontroli zachowań. Mają kłopoty z rozróżnieniem rzeczywistości od fikcji. Przykładem może być zastrzelenie w 1991 roku przez Yvesa Goulaisa swojej żony Zuzanny Leśniak i artysty Andrzeja Zauchy. Motywem była zazdrość.
  4. Ideologiczne – zamachowiec jest przekonany, że wytypowana przez niego ofiara zamachu zagraża zasadom lub wartościom przez niego wyznawanym. Owe zasady mają dla niego samego oraz dla grupy osób, z której się wywodzi, ogromne znaczenie. Ideologiczne przyczyny zamachów na osobę mogą mieć charakter religijny i społeczny. W pierwszym przypadku zamachowiec ma nadzieję, że poprzez wyeliminowanie osoby z życia religijnego zmieni istniejący system lub nie dopuści do realizacji przez ofiarę wrogich mu ideałów. W drugim przypadku zamachowiec stara się zlikwidować osobę zajmującą przywódczą pozycję w społeczeństwie. Często jednak dodatkowym motywem zamachu z przyczyn ideologicznych jest próba ściągnięcia uwagi na siebie lub grupę, z której wywodzi się zamachowiec. Grupa ta liczy na rozgłos, chce żeby o niej mówiono.
  5. Psychologiczne – należą do najczęściej występujących. Współczesna psychologia ma w swoim dorobku tezę, że prawie każdy człowiek, który pociąga za spust broni, atakuje nożem lub używa do zamachu materiału wybuchowego, przeżywa problemy psychiczne. Nie jest przy tym istotne, jakie motywy podaje jako uzasadnienie swojego postępowania. Nawet, jeśli tłumaczy się motywami rewolucyjnymi, ekonomicznymi, osobistymi lub ideologicznymi, to siłą sprawczą kierującą jego działaniem są z reguły zaburzenia osobowości. Dobitnym przykładem zaburzeń psychicznych sprawcy jest zamach na Billa Clintona w 1994 roku. Francisco Martin Duran twierdził, że poprzez zabójstwo Billa Clintona chciał zniszczyć mgłę połączoną pępowiną z jakąś obcą istotą. Najwyraźniej Duran chciał unicestwić ową mgłę, aby ocalić świat[14].

Wśród przyczyn ataków mających charakter aktów terroru kryminalnego można wyróżnić[15]:

  • porachunki w obrębie grupy przestępczej,
  • chęć dokonania demonstracji siły i zastraszenia (np. w celu wymuszenia pieniędzy, daniny lub rewindykacji długów),
  • chęć likwidacji osób niewygodnych z punktu widzenia prowadzonych interesów lub niewygodnych świadków,
  • chęć wywarcia nacisku na pewne osoby lub zastraszenia ich z racji ich działalności zawodowej (dotyczy to np. prokuratorów, urzędników skarbowych).

Metody ataków na osoby, czyli czego pracownik ochrony powinien się obawiać

Atak z niedużej odległości

Taki atak może być przeprowadzony z wykorzystaniem:

  • broni palnej,
  • broni białej (nóż, bagnet, sztylet),
  • środka chemicznego (np. żrąca ciecz, taka jak kwas solny).

Do przeprowadzenia takiego zamachu nie potrzeba wielkich umiejętności. Posługiwanie się nożem czy bagnetem nie nastręcza trudności. Podobnie jest z bronią palną, która w obsłudze jest równie prosta jak prowadzenie samochodu. Nie jest trudne również przetransportowanie takiego narzędzia na miejsce zamachu[16].

Cechą charakterystyczną tej metody jest nieznaczna odległość ofiary od zamachowca, który, przystępując do działania, jest bardzo blisko, a atak następuje z odległości maksymalnie kilkudziesięciu centymetrów. Taka technika stawia przed zamachowcem pewne wymagania. Tego typu zamach nie jest improwizacją. Poprzedza go zazwyczaj żmudna obserwacja przyszłej ofiary, służąca poznaniu jej zwyczajów, harmonogramu dnia codziennego, miejsc przebywania oraz rozpracowaniu systemu ochrony tej osoby.

Wnioski z takiej obserwacji służą wyznaczeniu najbardziej dogodnego dla zamachowca czasu oraz miejsca przeprowadzenia ataku. Przykładem jest tutaj zabójstwo komendanta głównego policji Marka Papały, dokonane w 1998 roku w Warszawie.

Atak z większej odległości

W tym przypadku stosuje się zazwyczaj broń palną, głównie karabinki i karabiny. Jest to najczęściej broń snajperska, wyposażona w specjalistyczne laserowe lub optyczne urządzenia celownicze. Może być również użyta broń krótka. Odległość od celu ataku wynosi zwykle powyżej pięciu metrów. Od zamachowca wymagane są większe umiejętności, musi również stosować bardziej wyszukaną broń.

Przykładem najbardziej obrazowym jest zamach na prezydenta USA Johna Kennedy’ego w Dallas 22 listopada 1963 roku. Zamachowiec Lee Harvey Oswald (notabene były żołnierz amerykańskiej piechoty morskiej) strzelał ze składnicy książek, oddalonej o kilkadziesiąt metrów od przejeżdżającej kawalkady prezydenckiej. Do strzału użył karabinu powtarzalnego Mannlicher-Carcano, kal. 6,5 mm. O wyszkoleniu zamachowca świadczy fakt, że na trzy oddane strzały tylko jeden był niecelny17.

Atak z użyciem materiałów wybuchowych

Wymaga od sprawcy dużych umiejętności i wiedzy potrzebnej do skonstruowania bomby. Sprawca musi również wiedzieć, w jaki sposób i w którym miejscu podłożyć materiał wybuchowy, jak umieścić w nim zapalnik i w jaki sposób go zdetonować. Musi także umieć określić skutki detonacji.

Zamach na Margaret Thatcher 12 października 1984 roku jest przykładem na to, jak cierpliwy i przebiegły może być zamachowiec używający do ataku materiału wybuchowego. Patrick Magee, członek Irlandzkiej Armii Republikańskiej, wprowadził się do hotelu, w którym miała mieszkać premier Wielkiej Brytanii, 24 dni przed datą jej przybycia. Uparcie i dyskretnie pracował w swojej łazience, burząc ścianę i umieszczając w niej 50-kilogramowy ładunek dynamitu. Wyposażył go w mechanizm zegarowy. Nie pozostawił żadnych śladów. Bomba wybuchła w momencie, kiedy pani Thatcher powinna była szykować się do snu w swojej łazience (zamachowiec znał doskonale jej zwyczaje). Zginęłaby pod gruzami, gdyby wcześniej nie otrzymała dokumentu do przeczytania. Bomba wybuchła pięć pięter powyżej łazienki apartamentu „Żelaznej Damy”, pustosząc pięć kondygnacji w dół. W sumie w wyniku wybuchu zginęło sześć osób. Margaret Thatcher wyszła z zamachu bez szwanku[18].

Uprowadzenia

Nie jest to w dosłownym sensie forma zamachu na osobę, ale jednak obejmuje atak, który ochrona osobista musi brać pod uwagę. Bezpośrednią intencją zamachowca nie jest w tym przypadku zabicie ofiary. Uprowadzona ofiara jest dla niego cenniejsza żywa niż martwa. Motywy uprowadzeń mogą mieć następujące podłoże:

  1. ekonomiczne – sprawcy chcą wymusić okup np. na rodzinie uprowadzonego;
  2. polityczne – zwolnienie ofiary wiąże się z wypuszczeniem z więzienia określonych osób, związanych najczęściej z porywaczami lub organizacją przestępczą lub terrorystyczną, której są przedstawicielami.

Uprowadzenie jest najbardziej skomplikowaną metodą ataku. W jego dokonaniu najczęściej uczestniczy większa liczba osób.

Wymaga się od nich bardzo drobiazgowego przygotowania. Moment uprowadzenia jest poprzedzony dokładnym planowaniem, które określa szczegółowo:

  • zadania zespołu atakującego,
  • zadania zespołu wywiadowczego,
  • zadania zespołu logistycznego (który musi zapewnić utrzymanie osoby uprowadzonej, zaopatrzyć ją w żywność, środki higieny itp.),
  • miejsce, w którym będzie przetrzymywana ofiara porwania.

Działając z zaskoczenia, grupa porywaczy ma ogromną przewagę nad służbą ochrony osobistej. Zresztą eskorta bezpośrednia przy VIP-ie musi być natychmiast wyeliminowana i tak jest najczęściej. Trzeba sobie zdawać sprawę z tego, że pracownicy ochrony osobistej nie są w stanie zagwarantować w 100% bezpieczeństwa chronionych osób. Jednak rozeznanie w motywach uprowadzeń oraz technikach ich dokonywania pozwala prawidłowo planować przedsięwzięcia ochronne i w znacznym stopniu ograniczyć ryzyko ataku. Wyróżnia się trzy podstawowe formy uprowadzeń[19]:

  1. Kidnaperstwo – porwanie i pozbawienie wolności człowieka, najczęściej dziecka, w celu wymuszenia okupu lub spełnienia żądań zamachowców. W tym przypadku miejsce pobytu zamachowców i ofiary (ofiar) zamachu nie jest znane. Statystyki mówią, że ponad połowa ofiar porywana jest z samochodów, reszta z własnych domów.
  2. Uprowadzenie środków komunikacji (autobus, samolot, statek itp.) z pasażerami i obsługą. Miejsce pobytu porwanych i zamachowców jest znane.
  3. Zabarykadowanie się wraz z zakładnikami. Miejsce pobytu porwanych i zamachowców jest znane.

Co prawda uprowadzenie jest najbardziej wyszukaną metodą zamachu, jest jednak trudne do zrealizowania. Osoby przygotowujące porwanie mogą popełnić liczne błędy, które spowodują, że zagrożenie zostanie wykryte przez służby ochrony. Te z kolei powinny wówczas podjąć odpowiednie działania, aby zapobiec zamachowi oraz, ewentualnie, ująć potencjalnych sprawców. Należy uświadomić sobie, że niezwykle silny stres, jaki przeżywa ofiara porwania, może spowodować głęboki uraz psychiczny.

Etapy zamachu

Aby zapobiec atakowi, ochrona osobista musi dowiedzieć się, w jaki sposób jest on zaplanowany. Najważniejsze jest wykorzystanie słabych punktów zamachowców. Nie ulega wątpliwości, że zamach jest przedsięwzięciem ryzykownym i bardzo kosztownym. Potencjalny zamachowiec musi oszacować ryzyko i koszt zamierzonej inwestycji. Podstawowym celem działania profilaktycznego powinno być zatem doprowadzenie do uznania zamachu na VIP-a za zbyt drogie i ryzykowne przedsięwzięcie, a co za tym idzie – spowodowanie, że taki atak jest nieatrakcyjny.

Profesjonalne przygotowanie zamachu obejmuje następujące fazy[20]:

  1. Wybór celu – jest dokonany na podstawie możliwości i celów grupy terrorystycznej lub przestępczej dokonującej zamachu.
  2. Zgromadzenie i analiza informacji – obejmuje zebranie informacji dotyczących potencjalnej ofiary. Zamachowiec nie zdecyduje się na atak bez sporej wiedzy, zatem musi dokonać rozpoznania. Warto zauważyć, że wywiad jest drogi, więc aby zdobyć informacje, należy dysponować sporymi środkami finansowymi na przeprowadzenie zamachu. Zamachowcy chcą przede wszystkim wiedzieć, czy ofiara posiada ochronę, a jeśli tak, to jaka jest jej liczebność i stopień wyszkolenia; jakie jest uzbrojenie ochrony, jakie posiada ona środki łączności; jakim pojazdem porusza się dana osoba i jakie jest jego wyposażenie ochronne; w jakich godzinach i jakimi trasami dana osoba przemieszcza się, co wówczas robi ochrona; jakie są przyzwyczajenia i nawyki ofiary. Próbują zdobyć informacje o miejscu zamieszkania ofiary, jej rodzinie i przyjaciołach.
  3. Inwigilacja – chodzi tu o obserwację osób, a także obiektów. Może to być poznawanie realiów związanych z celem zamachu (dom, okolice miejsca pracy, uczęszczane drogi itp.). Inwigilacja jest niezbędna do przeprowadzenia następnego etapu.
  4. Planowanie zamachu – polega na dokładnym zaplanowaniu i skoordynowaniu wszystkich czynności, których skuteczne wykonanie jest niezbędne, aby zamach się powiódł.
  5. Wykonanie – jest to praktyczna realizacja planu zamachu.
  6. Ucieczka – wymknięcie się z miejsca ataku. Podobnie jak wywiad, wymaga sporych nakładów finansowych. Ustalenie odpowiedniej drogi ucieczki jest bardzo ważne. Zamachowiec musi brać pod uwagę to, że atak się nie powiedzie.
  7. Ewentualne wykorzystanie ataku do celów politycznych. Często zdarza się, że grupa przestępcza przyznaje się do dokonania zamachu i traktuje to jako przestrogę dla innych wrogich im osób sprawujących władzę w państwie.

Przed przystąpieniem do zamachu terroryści muszą rozważyć wykonalność zadania, której warunki można zawrzeć w pięciu punktach. O udanym ataku decydują:

  1. Informacje wywiadowcze o celu ataku – zamachowiec lub grupa zbierają informacje o osobie ochranianej, jej nawykach, planach, upodobaniach, stanie zdrowia, rutynowych czynnościach itd. Zbierane są również informacje o ochronie, jej liczebności, uzbrojeniu, taktyce działania oraz wyszkoleniu.
  2. Przewaga taktyczna – zamachowcy mają przewagę zaskoczenia, ponieważ wybierają czas, miejsce i sposób ataku. Dobierają rodzaj oraz ilość broni (przeważnie większą niż posiada grupa ochronna). Wybierają także pole ostrzału oraz stosują manewr fałszywego ataku dla odwrócenia uwagi ochrony.
  3. Zdolność do ataku – zamachowcy muszą posiadać odpowiednie siły do przeprowadzenia ataku i pokonania ochrony oraz dysponować zapleczem logistycznym. Istotną sprawą jest także wcześniejsze przybycie na miejsce ataku bez wzbudzenia podejrzeń (minimum 20 minut przed planowanym atakiem).
  4. Identyfikacja celu – występuje tuż przed atakiem. Wykonywana jest przez osobę, która w umówiony sposób przekazuje sygnał zespołowi atakującemu. Sygnał może być przekazany wzrokowo, telefonicznie lub drogą radiową.
  5. Ucieczka z miejsca ataku – nie jest prawdziwe twierdzenie, że wszyscy zamachowcy są skłonni umrzeć dla sprawy. Zamachowiec chce dokonać ataku i uciec. Dlatego wybiera takie miejsce do ataku, które pozwoli na szybką ucieczkę. Przewiduje też możliwość wycofania się, jeśli któryś z pięciu warunków udanego zamachu nie jest spełniony.

Idealnymi miejscami ataku, zapewniającymi spełnienie wszystkich warunków, są tzw. wąskie gardła. Przeważnie znajdują się one blisko miejsca zamieszkania lub miejsca pracy. Ochrona musi skoncentrować tam swoje siły.

Charakterystyka zamachowca

Zamachowiec to wykonawca zamachu, od niego wszystko zależy. Wiedza o zamachowcu jest dla służb ochrony VIP-a niezwykle cenna. Ma ona wpływ na sposób przygotowania i realizacji ochrony. Podjęte działania muszą być dostosowane do potencjalnego zagrożenia. Stopień zagrożenia jest natomiast uzależniony od osoby zamachowca.

Zamachowiec terrorysta to często fanatyk, osobnik niezwykle niebezpieczny. Cechuje go determinacja, poświęcenie – nie liczy się z konsekwencjami. Jest przekonany o słuszności swoich racji, wierzy w pełni w wyznawaną ideologię. Jest stały w poglądach i umie do nich przekonać innych. Jest zdolny do bezwzględnych działań, gotowy na zabijanie. Cechuje się wysoką odpornością na stres, jest zrównoważony emocjonalnie. Kieruje się rozsądkiem, wybiera właściwe rozwiązania. Posiada talent do kierowania grupą, akcją, cały czas doskonali się i podnosi swoje kwalifikacje. Taki zbiór cech charakteru i umiejętności składa się na wzorzec terrorysty. Jest zrozumiałe, że wzorzec ten jest wyidealizowany. Dlatego należy mieć nadzieję, że żaden zamachowiec-terrorysta nie będzie posiadał tych wszystkich cech. Każda jego niedoskonałość działa na korzyść służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo VIP-a.

Jeżeli mamy do czynienia z zamachem, powinniśmy najpierw rozważyć, czy ataku dokonuje zamachowiec amator, czy też zamachowiec zawodowiec. Jest to niezwykle ważne. Tylko na tej podstawie możemy przygotować się w prawidłowy sposób do przeciwdziałania.

Zamachowiec amator to człowiek chcący dokonać czynu zwykle z pobudek emocjonalnych. Kieruje się uczuciami, nie działa dla zysku, nikt nie płaci za jego pracę. Osiągnięcie celu może być dla niego ważniejsze niż własne życie i życie osób postronnych. Jest bardzo niebezpieczny, wręcz nieobliczalny. Jego amatorstwo i emocjonalne podejście do sprawy stwarzają duże prawdopodobieństwo popełnienia błędu. Błąd może być katastrofalny w skutkach również dla otoczenia i osób postronnych. Z drugiej strony, nie ma on dostępu do specjalistycznej broni, prawdopodobnie nie potrafi strzelać celnie. Jest łatwy do zauważenia – ma problemy ze schowaniem broni, źle typuje miejsce zamachu, nie zachowuje się dyskretnie, a zatem służby ochrony mogą przewidzieć jego zamiary. Jego działanie można określić mianem fanatyzmu. Amator nie posiada odpowiedniej wiedzy, doświadczenia, brakuje mu środków finansowych. Co prawda wiedzę można nabyć, a fundusze zdobyć, jednak w przypadku amatora może się to okazać niewystarczające. Brakuje mu sprytu, często jest to człowiek nerwowy, chaotyczny, słabo przewidujący. Atakuje raczej z bliska, podchodząc do ofiary. Można pokusić się o stwierdzenie, że zamachowcem amatorem jest ten, kto korzysta z okazji.

Zamachowiec zawodowiec to człowiek odpowiednio wyszkolony, posiadający właściwe cechy psychiczne, mający praktykę. Może to być np. były amator, któremu udało się przeżyć, który zdobył wiedzę i doświadczenie. Jest również niebezpieczny, ale, w odróżnieniu od amatora, przewidywalny. Posiada ogromną wiedzę i doświadczenie. Nie popełnia błędu, a perfekcja działania czyni go wyjątkowo niebezpiecznym. Punkt po punkcie realizuje wcześniej przygotowaną akcję. W pierwszej kolejności dba o swoje bezpieczeństwo, a w dalszej – o wykonanie zadania. Nie kieruje się uczuciami, jest zimny i wyrachowany. Pracuje dla pieniędzy – aby móc wykorzystać zarobione w ten sposób pieniądze, musi pozostać anonimowy. Atakuje z daleka – nie zbliża się do ofiary, aby mieć możliwość ucieczki. Dysponuje znacznymi środkami finansowymi i profesjonalnym sprzętem. Ma dostęp do doskonałej broni, posiada wysokie umiejętności strzeleckie. Jeżeli nie ma całkowitej pewności co do powodzenia wykonania zadania, wycofuje się. Stara się być niewidoczny, często ma dużo czasu na precyzyjne wymierzenie w cel. Dlatego tak ważne jest działanie antysnajperskie służby ochrony. Zamachowcem zawodowcem jest ten, kto, w odróżnieniu do amatora, stwarza sobie okazję skutecznej realizacji zamierzonego celu – zamachu.

Niezależnie od tego, czy będziemy mieli do czynienia z zamachowcem terrorystą, amatorem czy zawodowcem, nie sposób zapobiec zamachowi, jeżeli sprawca jest zdecydowany zrealizować swoje zamiary. Prezydenci amerykańscy od dawna wiedzą, a nawet przyznają to publicznie, że jeżeli ktoś chce ich zabić, to mu się to uda. Wszystko zależy od zaangażowania, środków finansowych, profesjonalizmu oraz sprytu w działaniu zamachowca. Dlatego sławne osoby tak dbają o swoje bezpieczeństwo. Zamachy są działaniami przemyślanymi, szczegółowo zaplanowanymi, ich wykonawcy nie działają pod wpływem chwilowych emocji. Dlatego często się udają. To tłumaczy, dlaczego amerykańscy prezydenci od czasu zamachu w Dallas w 1963 roku nie jeżdżą odkrytymi limuzynami, a papież od czasu zamachu w 1981 roku porusza się kuloodpornym Papa Mobile.

Zapraszam do lektury kolejnych numerów Zabezpieczeń, w których znajdą Państwo więcej informacji na temat ochrony osobistej: techniki i taktyki ochrony, przyczyn, dla których ochrona jest stosowana, środków ochrony VIP-ów, wyposażenia agentów ochrony osobistej.

Marcin Pyclik

Przypisy

  1. R. Woźniak: Wykłady z przedmiotu: Terroryzm i Antyterroryzm, Wojskowa Akademia Techniczna, 2005.
  2. T. Białek: Terroryzm. Manipulacja strachem, Warszawa, 2005, s. 144.
  3. R. Woźniak, op. cit.
  4. K. Karolczak, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995, s. 9.
  5. J. Pawłowski: Terroryzm we współczesnym świecie, Warszawa, 2001, s. 14.
  6. R. Woźniak, op. cit.
  7. R. Woźniak, op. cit.
  8. C. Grzeszyk: Vademecum agenta ochrony i detektywa, Warszawa, 1996, s. 11.
  9. J. Foks: ABC przestępczości zorganizowanej w Polsce, Warszawa, 2000, s. 9.
  10. J. Cichalewski, Ochronić VIP-a, MMS „Komandos”, nr 6/97, s. 84.
  11. Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa, 2001, s. 615.
  12. S.J. Spignesi: Na celowniku, Warszawa, 2004, s. 11.
  13. J. Karabin, op. cit., s. 16.
  14. S.J. Spignesi, op. cit., s. 30.
  15. J. Konieczny: Wprowadzenie do bezpieczeństwa biznesu, Warszawa, 2004, s. 212.
  16. J. Raczyński, op. cit.  
  17. S. J. Spignesi, op. cit., s. 107.
  18. Tamże, s. 198.
  19. J. Karabin, op. cit., s. 16.
  20. J. Konieczny, op. cit., s. 213. 

Zabezpieczenia 5/2006

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów bez zgody redakcji zabronione / Zasady użytkowania strony