W 2015 r. weszła w życie ustawa o F-gazach. W efekcie wykorzystanie gazów z grupy HFC (np. FE-36, FM 200) zostało ograniczone. Ustawodawca nałożył na użytkownika szereg obowiązków, m.in. prowadzenie dokumentacji, kontrole, zdobywanie certyfikatów dla przedsiębiorstw i personelu potwierdzane egzaminem. Za niestosowanie się do wymagań określonych w ustawie, np. za nieprzekazanie sprawozdania w terminie czy niewłaściwe wprowadzenia środka do obrotu, grozi kara administracyjna do kilku tysięcy złotych. W związku z tym użytkownicy coraz częściej poszukują innych środków, które umożliwią skuteczną ochronę przed pożarem, a jednocześnie nie wymagają przebudowy kosztownej infrastruktury hydraulicznej.
W przypadku zmiany środka gaśniczego – zastąpienia gazów HFC gazami obojętnymi – liczba butli ze środkiem gaśniczym będzie kilkukrotnie większa. Ze względu na znaczny wzrost kosztów oraz brak dodatkowego miejsca na butle wybudowanie instalacji wykorzystującej gazy obojętne może stać się niemożliwe. W związku z tym użytkownicy coraz częściej decydują się na zastosowanie stałego urządzenia gaśniczego (SUG) wykorzystującego aerozolowy materiał gaszący. Stałe urządzenia gaśnicze aerozolowe nie podlegają ustawie o F-gazach, więc są doskonałą alternatywą dla urządzeń wykorzystujących gazy z grupy HFC.
Przez kilka ostatnich lat bardzo mocno rozwinęła się technologia nanoproszków, w których ośrodkiem rozpraszającym jest powietrze, w wyniku czego otrzymujemy aerozol. Najczęściej stosowaną grupą nanoproszków są te na bazie soli potasu. Nie magazynuje się ich w butlach pod ciśnieniem, dlatego potrzeba znacznie mniej miejsca do ich przechowywania. Wydajność aerozolu jest sześć razy większa niż wydajność FM 200 i aż czterdzieści razy większa od wydajności gazów obojętnych. Z powodu braku wzrostu ciśnienia w momencie wyładowania środka gaśniczego instalacja stałego urządzenia gaśniczego aerozolowego nie powoduje konieczności stosowania klap odciążających. W tym przypadku mechanizm gaszenia polega na przerwaniu łańcucha reakcji zachodzących podczas spalania poprzez związanie wolnych rodników związkami powstałymi z przetworzenia ciała stałego w aerozol gaśniczy. Sole nieorganiczne rozdrobnione do wielkości nanocząstek (<100 nm) wiążą rodniki, przez co pożar zostaje natychmiast wyhamowany. Zastosowanie komór rozprężnych o zaawansowanych konstrukcjach oraz nowych chłodziw spowodowało, że dostępne na polskim rynku aerozolowe stałe urządzenia gaśnicze bardzo efektywnie gaszą pożary wszystkich grup, tzn. A, B, C i F. Nowoczesne konstrukcje generatorów w znacznym stopniu zapobiegły wystąpieniu wad charakterystycznych dla urządzeń poprzednich generacji, tj. wysokiej temperaturze na wylocie czy osadzaniu się resztek środka gaśniczego (soli potasu) po wyładowaniu, a żywotność środka gaśniczego wzrosła do 15 lat.
Producenci urządzeń aerozolowych przeprowadzili badania w europejskich ośrodkach naukowych, gdzie sprawdzano oddziaływanie nanoproszków soli potasu na urządzenia elektroniczne. Elementy elektroniczne wystawiano na działanie środka gaśniczego w postaci aerozolu, a następnie poddawano je cyklicznym zmianom temperatury oraz wilgotności. W kolejnym etapie sprawdzano, czy obecność cząsteczek aerozolu nieusuniętego z przedmiotów elektronicznych może powodować korozję i wpływać na funkcjonowanie urządzenia elektronicznego. Testy te potwierdziły jednoznacznie, że elektronika poddana działaniu środka gaśniczego w postaci skondensowanego aerozolu działała poprawnie, zgodnie z jej przeznaczeniem oraz pierwotną charakterystyką.
Rys. 1. Schemat instalacji z aerozolowymi stałymi urządzeniami gaśniczymi
Prawidłowo dobrane stałe urządzenie gaśnicze może być aktywowane z dowolnej centrali gaszeniowej poprzez specjalne moduły kontrolno-sterujące zainstalowane w pomieszczeniach gaszonych. Należy jednak pamiętać, że zastosowane moduły muszą mieć deklarację producenta o zgodności z zastosowanym aktywatorem elektrycznym stałego urządzenia gaśniczego.
Decydując się na wybór techniki gaszenia, użytkownik powinien zwrócić uwagę na kilka czynników, które istotnie wpływają na skuteczność gaśniczą, a tym samym na jego bezpieczeństwo, a mianowicie:
- urządzenia powinny mieć potwierdzoną certyfikatem skuteczność gaśniczą dostosowaną do przewidywanej grupy pożarowej (najczęściej grupy A); certyfikat powinien być wydany przez notyfikowaną na terenie UE jednostkę certyfikującą;
- minimalne stężenie projektowe środka gaśniczego należy przyjąć na takim poziomie jak dla pożarów klasy A, chyba że mamy do czynienia z przewagą materiałów z innej grupy;
- środek gaśniczy zastosowany w stałym urządzeniu gaśniczym powinien być bezpieczny dla człowieka (bezpieczeństwo powinno być potwierdzone odpowiednim certyfikatem);
- w dużych instalacjach, w celu umożliwienia efektywnego wypełnienia przestrzeni gaszonej środkiem gaśniczym, zapewnienia skuteczności gaśniczej i zgodności z normą ISO 15779:2011, czas rozładowania pojedynczego stałego urządzenia gaśniczego nie powinien przekraczać 30 s.
Należy pamiętać, że technika aerozolowa ma również pewne ograniczenia. Podstawowym jest efekt zadymienia, tj. brak przejrzystości powietrza po wyładowaniu środka gaśniczego. Uniemożliwia to zastosowanie jej w miejscach, w których może przebywać nieprzeszkolony personel, np. na drogach ewakuacyjnych centrów handlowych czy hoteli. Niemniej w ostatnich latach obserwuje się duże zwiększenie się zainteresowania inwestorów tą techniką. Szczególnie popularne jest stosowanie jej w pomieszczeniach, komorach transformatorowych, tunelach kablowych, instalacjach przemysłowych, archiwach, muzeach (do ochrony zabytków) oraz w ośrodkach przetwarzania danych. Planując zainwestowanie w stałe urządzenie gaśnicze, należy odpowiednio dobrać sposób gaszenia, aby w przyszłości nie narażać się na kosztowną eksploatację i serwis, a jednocześnie zapewnić bezpieczeństwo ludzi oraz infrastruktury technicznej.
Artur Kidoń
Przypisy:
- Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych – Dz.U. 2015 poz. 881.
- Badania wpływu środka aerozolowego na elektronikę – National Aerospace Laboratory NLR Amsterdam, Kwiecień 2008.
- Norma ISO 15779:2011