Zakres stosowania i zasady działania gazowego systemu gaśniczego
Gazowe systemy gaśnicze bardzo dobrze sprawdzają się tam, gdzie instalacje gaśnicze z innym medium roboczym (np. np. z wodą albo proszkiem) nie są w stanie zapewnić osiągnięcia należytej ochrony. Zastosowania gazowych systemów gaśniczych:
- gaszenie obiektów użyteczności publicznej, np. archiwów, bibliotek, centrów przetwarzania danych, miejsc, w których przechowywane są dzieła sztuki,
- gaszenie pomieszczeń produkcyjnych, magazynowych lub elektrycznych, np. rozdzielni elektrycznych, kabin lakierniczych, serwerowni w firmach, pomieszczeń, w których przechowywane są materiały niebezpieczne, pomieszczeń z UPS-ami, szaf sterowniczych/elektrycznych usytuowanych na poziomach technicznych,
- gaszenie obiektów wojskowych o szczególnym przeznaczeniu,
- gaszenie bezobsługowych obiektów w systemach rozproszonych (elektrowni wiatrowych, kontenerów technicznych w biogazowniach),
- gaszenie poszczególnych elementów dużej linii technologicznej, np. tuneli utwardzania druku w drukarniach offsetowych, gaszenie całych maszyn i urządzeń, np. w zespołach turbokompresorów, itp.
Jak widać, systemy gaszenia gazem są przydatne w bardzo wielu różnych obiektach. Za ich pomocą można gasić całe obiekty, wybrane pomieszczenia, newralgiczne węzły w zakładach przemysłowych i pojedyncze urządzenia. Wybrane pomieszczenia to np. własne serwerownie firm. W dzisiejszym coraz bardziej zinformatyzowanym świecie bardzo trudno sobie wyobrazić możliwość funkcjonowania firmy bez własnej serwerowni, którą oczywiście należy zabezpieczyć przed pożarem. Podczas produkcji w zakładzie przemysłowym mogą zachodzić procesy, które stwarzają zagrożenie pożarem. Zagrożenie może mieć związek z własnościami fizykochemicznymi materiałów lub warunkami, w jakich przebiegają poszczególne procesy, np. z wysoką temperaturą – dobrym przykładem jest kabina lakiernicza.
Należy chronić newralgiczne węzły, w szczególności te, które są usytuowane w miejscach, gdzie nie ma stałej obsługi. Duże pożary, które miały miejsce w zakładach tego typu, w większości przypadków były spowodowane zwarciami instalacji elektrycznej w szafach elektrycznych. Ochrona indywidualnych maszyn, takich jak chociażby przykładowy zespół turbokompresorów w tłoczniach gazu, znacznie ogranicza ryzyko pożaru w tego typu obiektach.
Gaszenie gazem polega głównie na obniżeniu zawartości tlenu w powietrzu do wartości, przy której proces spalania nie może być dłużej podtrzymywany. Schłodzenie płomieni dodatkowo ułatwia gaszenie. Gwarancją skuteczności gazowej instalacji gaśniczej jest spełnienie następujących warunków:
- dobór odpowiedniego środka gaśniczego,
- dobór rodzaju i rozmieszczenia elementów instalacji oraz lokalizacji zapasu środka gaśniczego,
- dobór stężenia środka gaśniczego i obliczenie wymaganej ilości środka,
- zaprojektowanie i wykonanie armatury systemu transportu i dystrybucji gazu.
Aby gaszenie było skuteczne, ważny jest sposób aktywacji systemu. Systemy sterowania umożliwiają kilka sposobów: ręczne uruchamianie elektryczne lub mechaniczne, uruchamianie automatyczne po weryfikacji przez obsługę, bezzwłoczne uruchamianie automatyczne. Najczęściej stosowana jest bezpośrednia aktywacja systemu po uzyskaniu informacji z systemu detekcji pożaru. Dlatego ważne jest prawidłowe wykonanie tego systemu, dobranie i rozmieszczenie czujek pożarowych, a także wykonanie linii dozorowych, sygnałowych, sterujących i zasilających. System detekcji pożaru musi być przystosowany i przeznaczony do sterowania systemem gaszenia gazem. W projekcie powinno się uwzględnić takie elementy infrastruktury technicznej i budowlanej, jak podłoga techniczna, sufit podwieszany, występujące instalacje (wentylacyjna/klimatyzacyjna). Mając na względzie nadrzędną wartość, jaką jest ludzkie życie, należy zwrócić uwagę na cały szereg czynników, takich jak czas opóźnienia potrzebny na ewakuację ludzi, sygnalizacja informacyjna i alarmowa (akustyczna i optyczna), uruchomienie i wstrzymywanie procedury gaszenia wewnątrz i na zewnątrz strefy gaszenia, warunki ewakuacji, w tym kierunki otwarcia drzwi na zewnątrz strefy gaszenia. Stężenie gazu po wyładowaniu powinno być utrzymane przez dłuższy czas w celu uzyskania pełnego gaszenia, dlatego należy pamiętać, że chronione pomieszczenie powinno być odpowiednio szczelne oraz odpowiednio zabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych.
Nieprawidłowości i błędy w systemach bezpieczeństwa
W trakcie audytów można stwierdzić wiele nieprawidłowości w systemach gaszenia gazem i ich funkcjonowaniu. Chodzi o ich złe zaprojektowanie, błędy montażowe, nieprawidłowe serwisowanie i konserwacje, niewłaściwą obsługę i zmiany funkcji pomieszczeń, w których zainstalowano elementy tych systemów. Źle dobrane i rozmieszczone podzespoły instalacji, niewłaściwe umiejscowienie zapasu środka gaśniczego, źle dobrane stężenia gazów gaśniczych, nieuwzględnienie elementów infrastruktury technicznej i budowlanej, takich jak podłoga techniczna, sufit podwieszany, występujące instalacje wentylacyjne/klimatyzacyjne, to najczęściej spotykane błędy popełniane na etapie projektowania, które są najtrudniejsze do późniejszego naprawienia. Najczęściej spotykanymi błędami na etapie wykonawstwa są niewłaściwe sposoby mocowania poszczególnych elementów systemu. Bardzo często spotykane nieprawidłowości mają związek z niewłaściwą konserwacją i nierzetelnymi przeglądami instalacji. Brak uregulowań prawnych dotyczących kompetencji osób zajmujących się serwisem i konserwacją nie jest tu bez znaczenia. Główne i niejednokrotnie jedyne kryterium, jakim jest cena za wykonaną usługę, skutkuje tym, że serwisowanie instalacji często bywa ograniczone do wykonania podstawowych czynności i nie wykonuje się wymaganych czynności konserwacyjno-remontowych. Oczywiście ma to wpływ na ogólną ocenę firm oferujących usługi serwisowe, która jest krzywdząca w przypadku tych przedsiębiorstw, które wykonują pracę fachowo i sumiennie.
Podsumowanie
Efektywne rozwiązywanie wielu problemów technicznych wymaga odpowiedniego zasobu wiedzy, umiejętności krytycznej oceny danego zagadnienia, rzetelnej analizy, powiązywania faktów, zdroworozsądkowych zasad podejmowania decyzji. Niestety bardzo często systemy są wykonane źle i funkcjonują nieprawidłowo. Aby uniknąć podstawowych błędów, należy zadbać o:
- Dobranie koncepcji ochrony przeciwpożarowej do konkretnego zakładu z uwzględnieniem jego specyfiki, dotyczących go zagrożeń i rekomendacji ubezpieczyciela już na etapie projektu (analiza danych historycznych).
- Opracowanie projektów instalacji przeciwpożarowych z uwzględnieniem zasad ich współdziałania ze sobą w ramach całościowego systemu bezpieczeństwa – holistyczne spojrzenie na funkcjonowanie systemów bezpieczeństwa. W celu zapewnienia pełnej funkcjonalności i dyspozycyjności poszczególnych systemów niezbędne jest współdziałanie projektantów tychże systemów ze sobą.
- Zlecenie budowy systemów firmom doświadczonym, posiadającym odpowiednie kwalifikacje, najlepiej potwierdzone certyfikatami. Wybierając wykonawcę, nie należy kierować się kryterium najniższej ceny za usługę. Projektanci, wykonawcy i serwisanci powinni być przeszkoleni, posiadać certyfikaty CNBOP-PIB, wykształcenie techniczne i szczegółową wiedzę.
- Zagwarantowanie właściwego nadzoru nad stanem technicznym urządzeń przeciwpożarowych.
mgr inż. Robert Kuczkowski
PZU Lab, Politechnika Łódzka
Literatura
- 200 lat ubezpieczania, PZU S.A., Ośrodek Karta, Warszawa 2003.
- A. Brandowski, Nauka o bezpieczeństwie, Warszawa 1993.
- D. Gołębiewski, Audyt ubezpieczeniowy, Poltext, Warszawa 2010.
- D. Gołębiewski, Risk Assessment For Insurance Purposes of High Risk Plants, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007.
- P. Guzewski, D. Wróblewski, D. Małozięć, Czerwona księga pożarów (publikacja opracowana w ramach projektu nr DOBR-BIO4/050/13009/2013 finansowanego przez NCBR), Józefów 2014.