Wymaganie odnoszące się do bezpieczeństwa pożarowego dachów należy do podstawowych wymagań dotyczących budynków*. W hierarchii tych wymagań jest bardzo wysoko, na drugim miejscu, tuż po wymaganiu dotyczącym bezpieczeństwa konstrukcji. Jest ono tak ważne dlatego, że skutki pożarów bywają tragiczne i niezwykle kosztowne dla ludzi, gospodarki i środowiska. Można je porównywać tylko z innymi klęskami żywiołowymi: huraganami, powodziami, trzęsieniami ziemi, na które mamy jeszcze mniejszy wpływ. Unikamy pożarów głównie dzięki doświadczeniu i powszechnie stosowanym środkom prewencyjnym. W przeszłości pożary zdarzały się bardzo często. W skrajnych przypadkach niszczyły nawet całe miasta. Na przykład podczas opisanego w Quo vadis pożaru Rzymu w roku 64 kompletnie spłonęło dziesięć spośród 14 dzielnic, a dwumilionowe miasto praktycznie przestało istnieć.
Wbliższym nam 1666 roku w pożarze Londynu spaliło się 2/3 miasta, w tym 13 200 budynków i 87 spośród 100 kościołów. To zdarzenie, mimo że ofiar śmiertelnych było zaledwie kilkanaście, wywarło tak wielkie wrażenie na współczesnych, że spowodowało ustanowienie pierwszych powszechnych przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej.
Po drugiej stronie Atlantyku jednym z bardziej spektakularnych był trwający ponad dwa dni pożar Chicago. Od 8 do 10 października 1871 r. doszczętnie spłonęła zabudowa miasta na powierzchni ponad 10 km2, a śmierć poniosły setki mieszkańców.
Również w Polsce wiele miast mocno ucierpiało na skutek pożarów, np. Kraków 160 lat temu. W 1850 roku pożar strawił dziesiątki budynków mieszkalnych, zabudowania klasztorów Franciszkanów i Dominikanów, drukarnię, szkołę techniczną, a wiele obiektów zostało zniszczonych podczas prowadzenia akcji ratowniczej (m.in. zrzucono dach Sukiennic i wielu innych budynków, aby w ten jedyny dostępny wówczas sposób ograniczyć rozprzestrzenianie się ognia).
W Polsce jeszcze po drugiej wojnie światowej zdarzały się pożary, w których z dymem szły całe wioski drewnianych, krytych strzechą domów. Skutki pożarów ograniczano m.in. dzięki eliminowaniu łatwopalnych materiałów i wprowadzeniu wymagań dotyczących minimalnych odległości między budynkami. Taki system działał niezmiennie i skutecznie do końca lat 80. w warunkach scentralizowanej gospodarki. Stosowano powtarzalne rozwiązania zgodne z typowymi projektami. Wykorzystywano głównie materiały odporne na ogień, a tym samym na ludzkie błędy i zaniedbania.
Tab. 1. Porównanie określeń palności wg WT oraz PN-EN 13501:2008
Być mądrym przed szkodą
W ostatnich latach wzrosła liczba pożarów dużych obiektów, co wskazuje na potrzebę poprawy bezpieczeństwa. Ponadto obowiązujące przepisy są już przestarzałe. Podstawowe informacje na temat bezpieczeństwa pożarowego, w szczególności bezpieczeństwa dachów płaskich, które są powszechnie stosowane we współczesnych obiektach usługowych, produkcyjnych i magazynowych, są zawarte w publikacji Bezpieczeństwo pożarowe dachów** Stowarzyszenia DAFA.
Wymagania ppoż. a klasyfikacje ogniowe
Powszechnie obowiązujące wymagania techniczno-budowlane dotyczące materiałów, wyrobów, całych rozwiązań lub elementów budowlanych, w szczególności wymagania zawarte w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, są uwzględniane w różnych klasyfikacjach ogniowych, w których kryteriami są odporność ogniowa, reakcja wyrobów budowlanych na ogień, stopień rozprzestrzeniania ognia i odporność dachów na ogień zewnętrzny.
Zasady poszczególnych klasyfikacji są szczegółowo opisane w normach (reakcja na ogień, odporność ogniowa) lub w normach i przepisach (rozprzestrzenianie ognia).
Aby określone rozwiązanie było skuteczne w praktyce (faktycznie odpowiadało danej klasie), należy stosować je zgodnie z przeznaczeniem i z uwzględnieniem wszelkich wymagań zawartych w raportach z badań i w klasyfikacji. Mogą one dotyczyć wszelkich parametrów związanych z poszczególnymi materiałami i wyrobami (takich jak kompozycja, gęstość, zużycie, grubość, retardanty etc.) oraz parametrów konstrukcyjno-montażowych (takich jak przekroje, rozpiętości, usytuowanie, orientacja, nachylenie, sposób mocowania, rodzaj i rozstaw łączników etc.).
Więcej o klasyfikacjach
Reakcja wyrobów budowlanych na ogień
Klasyfikacja wyrobów budowlanych według kryterium reakcji na ogień odpowiada w przybliżeniu dawnej polskiej klasyfikacji palności/niepalności materiałów znanej jako opisowa klasyfikacja cech palności. Materiały (nie wyroby) budowlane określano w niej jako niepalne lub palne (w tym niezapalne, trudno zapalne, łatwo zapalne i samogasnące). Te nazwy wciąż znajdują się w niezmienionych od lat przepisach techniczno-budowlanych, które pochodzą z lat 80. ubiegłego wieku. Najniezbędniejsze uzupełnienia zostały do nich wprowadzone w kolejnych nowelizacjach i załącznikach. Tak było również z klasyfikacjami ogniowymi. Dlatego wymagania zawarte w tekście głównym rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (dalej WT), należy czytać i interpretować w powiązaniu z odpowiednimi normami, które są wyszczególnione w załączniku nr 1 do WT, i z załącznikiem nr 3 do WT, który tłumaczy, jak należy przyporządkowywać stare określenia do aktualnych klas. Utrudnieniem jest przywołanie w załączniku nr 1 norm datowanych, które powoduje, że w bardzo wielu przypadkach, gdy dostępne są nowsze wersje norm, przepisy formalnie nakazują korzystanie z wersji nieaktualnych.
Tab. 2. Zestawienie klasyfikacji BROOF (t1) z określeniami dotyczącymi rozprzestrzeniania ognia
Określenia dotyczące stopnia rozprzestrzeniania ognia
Określenia w WT dotyczące stopnia rozprzestrzeniania ognia odnoszą się do całych elementów budynków (ścian, ociepleń, dachów, przekryć), instalacji (przewodów wentylacyjnych, rurociągów) oraz materiałów pokryciowych. Podstawowe definicje tych określeń znajdują się w § 208a WT.
Ocena stopnia rozprzestrzeniania ognia jest dokonywana na podstawie sprawdzenia, czy w przypadku pojawienia się niewielkiego płonącego przedmiotu w sąsiedztwie elementu budowlanego element ten ulegnie zapaleniu, co doprowadzi do dalszego rozwoju ognia (pożaru). Znajomość tego poziomu oddziaływania jest potrzebna do zrozumienia, że określenie elementu jako nierozprzestrzeniającego ognia wcale nie oznacza, że nie rozprzestrzenia on ognia w żadnych warunkach. Wprost przeciwnie – będzie go rozprzestrzeniał, gdy pierwotne źródło ognia będzie źródłem o większej mocy lub gdy w rzeczywistości wystąpią warunki inne niż podczas badania klasyfikacyjnego.
W przypadku pokryć lub przekryć dachowych podobną właściwością jest odporność na ogień zewnętrzny, w Polsce oceniana metodą nr 1 (t1) – jedną z czterech opisanych w tymczasowej normie europejskiej. Tą metodą sprawdza się możliwość rozprzestrzeniania ognia przez pokrycie lub przekrycie dachu przy oddziaływaniu ognia z płonącej żagwi odpowiadającej wielkością 600 g płonącej wełny drzewnej.
Klasyfikacja elementów budynków (ścian, stropów, dachów) lub wyposażenia (klap dymowych, świetlików, przeszkleń) na podstawie ich odporności ogniowej
Klasyfikacja odporności ogniowej elementów budynków lub ich wyposażenia odnosi się do warunków pożarowych i wskazuje w minutach, jak długo dany element zachowuje właściwości użytkowe, na podstawie określonych kryteriów, takich jak:
- nośność ogniowa (R),
- izolacyjność (I),
- szczelność ogniowa (E),
- dymoszczelność (S),
- promieniowanie (W),
- samozamykalność (C),
- odporność na „pożar sadzy” (G),
- zdolność do zabezpieczenia ogniochronnego (K).
Wymagania zawarte w przepisach mogą się pokrywać i dotyczyć wszystkich lub tylko niektórych właściwości, dlatego w celu ich potwierdzenia konieczne może być posłużenie się w odpowiednim zakresie wszystkimi wymienionymi klasyfikacjami. Np. dach będzie musiał jednocześnie odpowiadać określeniu „nierozprzestrzeniający ognia”, czyli BROOF(t1), zawierać niepalną izolację cieplną, czyli co najmniej A2-s3, d0, i mieć konstrukcję o odporności ogniowej R30, a przekrycie o odporności ogniowej EI 30.
W kolejnym numerze Zabezpieczeń opublikowana zostanie kontynuacja niniejszego artykułu.
* Podstawowe wymagania dotyczące obiektów budowlanych są przedstawione w załączniku I do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG.
** Bezpieczeństwo pożarowe dachów – publikacja Stowarzyszenia DAFA z listopada 2017 r.
Krzysztof Bagiński
Maria Dreger
Stowarzyszenie DAFA
Autorzy są ekspertami ze Stowarzyszenia DAFA – organizacji, która aktywnie działa na rzecz ujednolicenia i poprawy standardów wykonawczych oraz rozwoju wiedzy o technologiach i funkcjonowaniu dachów płaskich i fasad. W artykule wykorzystano treść ich publikacji Bezpieczeństwo pożarowe dachów. Wytyczne Stowarzyszenia DAFA w postaci publikacji technicznych są dostępne na stronie www.dafa.com.pl.