Pobierz
najnowszy numer

Newsletter

Zapisz się do naszego Newslettera, aby otrzymywać informacje o nowościach z branży!

Jesteś tutaj

System zabezpieczenia przeciwpożarowego obszarów leśnych

Printer Friendly and PDF
rys1

 

Tab. 1. Zadania i przedsięwzięcia realizowane przez jednostki organizacyjne LP w zależności od stopnia zagrożenia pożarowego lasu
x – wykonywanie czynności od godz. 9.00 do zachodu słońca
x*) – wykonywanie czynności od god z. 13.00 do zachodu słońca
Rys. 1. Mapa nadleśnictw według kategorii zagrożenia pożarowego lasu

 

Lasy zajmują 9,14 mln ha powierzchni Polski (GUS 2011), co oznacza, że zajmują 29,2% areału. Wśród nich przeważają lasy publiczne (81,3%), w większości zarządzane przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (LP). Pozostałe są własnością prywatną. Działalność gospodarcza na przestrzeni wieków wywarła istotny wpływ na obecną strukturę lasów. Większość rośnie na ubogich siedliskach, a dominującym gatunkiem jest sosna, zajmująca ponad 70% powierzchni leśnej. Średnio rocznie w lasach powstaje około 10 tysięcy pożarów, w wyniku których spaleniu ulega las na powierzchni blisko 6 tysięcy ha. Ze względu na liczbę pożarów lasów i powierzchnię leśną Polska, za Hiszpanią i Portugalią, należy do tych krajów europejskich, w których pożary wybuchają najczęściej. Pożary te w zdecydowanej większości powodowane są przez ludzi. Zaledwie 1% powstaje w wyniku wyładowań atmosferycznych. Przeważają pożary pokrywy gleby (85,5%). Pozostałe to pożary całkowite (12,7%), pożary podpowierzchniowe (1,4%) i pożary pojedynczych drzew (0,4%). Najgroźniejsze są pożary całkowite, które obejmują łącznie aż 24% powierzchni spalonej.

Warunki przyrodniczo-leśne i działalność ludzka powodują wzrost zagrożenia pożarowego. Wymusza to konieczność stworzenia efektywnego systemu ochrony przeciwpożarowej lasów, opartego na podstawach naukowych. Organizację systemu ochrony przeciwpożarowej w Lasach Państwowych reguluje Instrukcja ochrony przeciwpożarowej lasu, wprowadzona zgodnie z zarządzeniem Dyrektora Generalnego z dniem 1 stycznia 2012 r. System ten jest oparty na analizie potencjalnego i dynamicznego zagrożenia lasu. Rezultat oceny zagrożenia potencjalnego jest podstawą działań związanych z przygotowaniem obszarów leśnych na wypadek pożaru, a zagrożenia dynamicznego (codzienna prognoza uwzględniająca aktualne warunki meteorologiczne) – podstawą podejmowania bieżących działań ochronnych przez administrację leśną.

Klasyfikacji obszarów leśnych pod względem zagrożenia pożarowego dokonuje się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 26 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów. Opracowana przez Instytut Badawczy Leśnictwa (IBL) metoda zaliczania lasów do kategorii zagrożenia pożarowego umożliwia klasyfikację nadleśnictw, regionalnych dyrekcji LP, parków narodowych, gmin, powiatów, podregionów (grupa powiatów) i województw. Zaliczenia do kategorii zagrożenia pożarowego lasu dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:

  • średniej rocznej liczby pożarów lasu w okresie ostatnich 10 lat, przypadającej na 1000 ha powierzchni leśnej, 
  • udziału procentowego powierzchni drzewostanów rosnących na siedliskach: boru suchego, świeżego, mieszanego świeżego, wilgotnego, mieszanego wilgotnego oraz lasu łęgowego, 
  • średniej wilgotności względnej powietrza i procentowego udziału dni z wilgotnością ściółki mniejszą od 15% o godzinie 9:00, 
  • średniej liczby mieszkańców przypadających na 1 ha powierzchni leśnej. 

Odpowiednio do kategorii zagrożenia pożarowego lasu nadleśnictwa i regionalne dyrekcje Lasów Państwowych (RDLP) są zobowiązane do postępowania zgodnie z organizacyjno-technicznymi zasadami przygotowywania się do gaszenia pożarów lasu. Przygotowania te dotyczą przede wszystkim:

  • organizacji sieci obserwacji i patrolowania lasów w celu wykrywania pożarów, 
  • utworzenia punktów alarmowo-dyspozycyjnych, 
  • utworzenia sieci łączności alarmowo-dyspozycyjnej, 
  • stworzenia sieci komunikacyjnej w kompleksach leśnych, 
  • stworzenia baz sprzętu przeciwpożarowego, 
  • organizacji leśnych baz lotniczych, 
  • opracowania sposobów postępowania nadleśnictwa na wypadek pożaru, 
  • powołania pełnomocników w nadleśnictwach w celu organizacji akcji gaśniczych. 
fot1

Fot. 1. Najnowszej generacji system telewizyjny przeznaczony do obserwacji obszarów leśnych

Na skuteczność ochrony przeciwpożarowej i działanie służb ratowniczych wpływa przede wszystkim szybkie wykrycie pożaru lasu. Na system obserwacyjny składa się sieć stałych punktów obserwacyjnych oraz patrolowanie naziemne i lotnicze. Na terenie Lasów Państwowych zlokalizowanych jest 656 dostrzegalni pożarowych, w tym 226 wyposażonych w aparaturę telewizyjną.

W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku Instytut Badawczy Leśnictwa zapoczątkował stosowanie kamer telewizyjnych do wykrywania pożarów. Kamery te musiały spełnić rygorystyczne wymagania dotyczące poprawnego działania w trudnych warunkach otoczenia, umożliwiać obserwację rozległych obszarów i i dobrze odwzorowywać szczegóły. Obecnie nadleśnictwa wykorzystują najnowocześniejsze systemy telewizyjne o wysokiej rozdzielczości, umożliwiające obserwację obszarów leśnych z odległości do 20 kilometrów oraz precyzyjną lokalizację miejsca pożaru. System obserwacyjny zorganizowany w Lasach Państwowych wykrywa około 50% wszystkich pożarów. Pozostała część jest wykrywana w pierwszej kolejności przez osoby postronne, a służby ratownicze są alarmowane dzięki dobrze funkcjonującej sieci telefonii komórkowej.

 

Aktualnie Instytut prowadzi prace badawcze, których celem jest poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań sprzętu umożliwiającego wczesne wykrycie ognia. Celem jest obserwacja terenów leśnych z ziemi i powietrza, zastosowanie szerszego widma niż światło widzialne, jak również analiza obrazu umożliwiająca automatyczne wykrycie pożaru.

W Lasach Państwowych znajduje się 375 punktów alarmowo-dyspozycyjnych (PAD) połączonych siecią łączności, którą stanowi 7590 radiotelefonów bazowych, samochodowych i nasobnych (stan na rok 2012). Łączna długość dojazdów pożarowych wynosi 54 tys. km, a różnego rodzaju pasów przeciwpożarowych 5,4 tys. km. W sieci punktów zaopatrzenia w wodę jest 7417 zbiorników sztucznych i naturalnych oraz 4812 hydrantów. Do gaszenia pożarów w Lasach Państwowych wykorzystuje się 390 samochodów patrolowo-gaśniczych oraz 35 samolotów i 7 śmigłowców, do których dyspozycji są leśne bazy lotnicze i lądowiska operacyjne.

Zagrożenie pożarowe prognozowane jest codzienne w okresie od kwietnia do września, według opracowanej przez IBL metody. Prognozowanie to polega na ustaleniu stopnia zagrożenia pożarowego lasu (SZPL) w zależności od warunków meteorologicznych i wilgotności materiału palnego (ze względu na dominujący udział sosny w naszych lasach jest nim ściółka sosnowa). Temperatura powietrza powyżej 24°C, wilgotność względna powietrza poniżej 40%, brak opadów atmosferycznych i brak zachmurzenia lub małe zachmurzenie są parametrami, które określają tak zwaną „pogodę pożarową”, przy której powstaje ponad 60% pożarów lasu. Czynniki meteorologiczne wpływają na wilgotność pokrywy ściółkowej, która ma wpływ na możliwość powstania pożaru lasu. Wilgotność ściółki wynosząca 30% jest progiem granicznym, powyżej którego powstanie pożaru w lesie od punktowych źródeł ciepła i jego rozprzestrzenianie się jest niemożliwe. Przy wilgotności mniejszej niż 12% powstaje blisko 70% wszystkich pożarów lasu.

fot2

Fot. 2. Automatyczny punkt pomiarowy do określania stopnia zagrożenia pożarowego lasu

Stopień zagrożenia pożarowego jest ustalany dwukrotnie w ciągu doby, na podstawie pomiarów wykonywanych w 126 zautomatyzowanych punktach pomiarowych rozmieszczonych na terenie kraju. Informacja o aktualnym zagrożeniu pożarowym lasu jest zamieszczana codziennie na stronie internetowej Instytutu (http://bazapozarow.ibles.pl/zagrozenie/).

W zależności od stopnia zagrożenia pożarowego lasu administracja leśna podejmuje działania ochronne określone w tabeli 1.

Podstawową zasadą działania stworzonego systemu ochrony przeciwpożarowej jest szybkie wykrycie pożaru, szybkie powiadomienie sił ratowniczych i podjęcie skutecznych działań gaśniczych, gdy pożar obejmuje jak najmniejszą powierzchnię. Wskaźnikiem efektywności funkcjonowania systemu jest średnia powierzchnia terenu objętego pojedynczym pożarem. W Lasach Państwowych powierzchnia ta miała wielkość 0,2–0,3 ha, podczas gdy w lasach prywatnych, których system nie obejmuje, była ponad dwukrotnie wyższa.

 

Mirosław Kwiatkowski
Ryszard Szczygieł

Samodzielna Pracownia Ochrony
Przeciwpożarowej Lasu
Instytut Badawczy Leśnictwa

 

 

tab1

Tab. 1. Zadania i przedsięwzięcia realizowane
przez jednostki organizacyjne LP w zależności
od stopnia zagrożenia pożarowego lasu
x – wykonywanie czynności od godz. 9.00 do zachodu słońca
x*) – wykonywanie czynności od god z. 13.00 do zachodu słońca

Zabezpieczenia 4/2013

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów bez zgody redakcji zabronione / Zasady użytkowania strony